“How could they see anything but the shadows if they were never allowed to move their heads?”
― Plato, The Allegory of the Cave

პლატონის გამოქვაბულის ალეგორიის იდუმალ დერეფნებში, სადაც ჩრდილები ცეკვავენ კედლებზე, დევს ღრმა მეტაფორა მოგზაურობის შესახებ ბუნდოვანებიდან განმანათლებლობამდე. ანალოგიურად, კომერციის სფეროში, პლატფორმის მოდელების გზაზე დამდგარი ბიზნესები გადიან ტრანსფორმაციულ ოდისეას: თავისუფლდებიან ტრადიციული სილოებიდან და აყალიბებენ ურთიერთდაკავშირებულ ეკოსისტემებს, რომლებიც ავლენენ ახალი შესაძლებლობების სპექტრს.

გამოქვაბულის ალეგორია, რომელშიც მიჯაჭვული პატიმრები ჩრდილებს რეალობად თვლიან, ეხმიანება ციფრულ ტრანსფორმაციას. ტრადიციულ ბიზნესებს, რომლებიც შიდა გარემოზე და პროცესებზე არიან ორიენტირებულები, ხშირად არ ესმით პლატფორმის მოდელების ტრანსფორმაციული პოტენციალის შესახებ. ეს სტატია შთაგონებულია პლატონის გამოქვაბულის ალეგორიით და იკვლევს პლატფორმის წარმატების მახასიათებლებს დღევანდელ ციფრულ ლანდშაფტში.

აკადემიურ სფეროში ციფრული პლატფორმის ეკოსისტემების კონცეფცია ჩნდება, როგორც თანამედროვე ბიზნეს დინამიკის ქვაკუთხედი. ტრადიციული ხაზოვანი მოდელებისგან განსხვავებით, სადაც ღირებულება იქმნება პროდუქტის ან მომსახურების წარმოებისა და განაწილების გზით, პლატფორმაზე დაფუძნებული ბიზნეს მოდელები ასრულებენ ერთგვარი ფასილიტატორების როლს, რომლებიც აკავშირებენ მომხმარებელთა მრავალ ჯგუფს ერთმანეთთან ღირებულების შესაქმნელად. პლატფორმის ეკოსისტემები ფუნქციონირებს როგორც აქტიური ბაზრები, სადაც მიმდინარეობს ღირებულების შექმნის და გაცვლის პროცესი. მონაცემთა, რესურსებისა და სერვისების ორკესტრირების მეშვეობით ციფრული პლატფორმის ეკოსისტემები ახდენენ ინოვაციების კატალიზებას, ხელს უწყობენ თანამშრომლობას და ხსნიან ზრდის ახალ გზებს.

პლატფორმაზე დაფუძნებული ბიზნეს მოდელები მოიცავს სპეციფიკაციების მთელ რიგს, რომლებიც განასხვავებს მათ ტრადიციული ბიზნეს მოდელებისგან. (Rohn, et.al. 2021), მათ შორისაა :

ქსელის ეფექტი (Network Effect): პლატფორმის მოდელების ერთ-ერთი განმსაზღვრელი მახასიათებელია ქსელის ეფექტების კონცეფცია. რაც უფრო მეტი მომხმარებელი უერთდება პლატფორმას, ღირებულება ყველა მონაწილისთვის ექსპონენტურად იზრდება (Parker et al., 2016) აკადემიურ ლიტერატურაში, ქსელის ეფექტები განიხილება, როგორც ცენტრალური ადგილის მქონე პლატფორმის წარმატებისთვის, რომელიც ქმნის ზრდისა და ჩართულობის ციკლს.

მრავალმხრივი ბაზრები (Multi-sided Makerts): ტრადიციული ბიზნესებისგან განსხვავებით, რომლებიც ძირითადად ემსახურებიან ერთი ტიპის მომხმარებელს, პლატფორმაზე დაფუძნებული მოდელები ხშირად ემსახურებიან მრავალ განსხვავებულ მომხმარებელთა ჯგუფს, რაც ცნობილია როგორც Multi-sided Markets (Evans & Schmalensee, 2016).

მონაცემებით გამყარებული ინსაითები (Data-Driven Insights): პლატფორმები აგროვებენ მონაცემების უზარმაზარ რაოდენობას, რაც მათ საშუალებას აძლევს მიიღონ ინფორმაცია მომხმარებლის ქცევის, პრეფერენციებისა და ტენდენციების შესახებ. ეს მონაცემებზე ორიენტირებული მიდგომა აძლევს პლატფორმებს გამოცდილების პერსონალიზების, ოპერაციების ოპტიმიზაციისა და მუდმივი ინოვაციების ფართო შესაძლებლობებს. (McAfee & Brynjolfsson, 2017). გარდა ამისა, ხელოვნური ინტელექტისა (AI) და მანქანური სწავლების (ML) განვითარება, მომხმარებლის ქცევის პროგნოზირების და გადაწყვეტილების მიღების პროცესის ავტომატიზაციის კიდევ უფრო დიდ შესაძლებლობებს აჩენს, რაც განაპირობებს კონკურენტულ უპირატესობას.

ეკოსისტემის ორკესტრირება (Ecosystem Orchestration): პლატფორმაზე დაფუძნებული მოდელები გამოირჩევიან დამატებითი პროდუქტის, სერვისების და დაინტერესებული მხარეების ეკოსისტემების კოორდინირებით, რაც შეიძლება მოიცავდეს ინტერფეისების დიზაინს, რეგულაციების დადგენას და მონაწილეებს შორის თანამშრომლობის ხელშეწყობას. (Zhu et al., 2019).

API-ები და ღიაობა: პლატფორმები უმეტეს შემთხვევაში ღია და მოქნილები არიან აპლიკაციის პროგრამირების ინტერფეისების (APIs) მეშვეობით, რაც საშუალებას აძლევს მესამე მხარის დეველოპერებს დაეყრდნონ პლატფორმის ინფრასტრუქტურას და შექმნან დამატებითი პროდუქტები და სერვისები. ეს სიმბიოზური ურთიერთობა ხელს უწყობს შემოქმედებითობას, ზრდის ინოვაციურობას და აფართოებს პლატფორმის შესაძლებლობებს.

ეს მახასიათებლები ერთობლივად განსაზღვრავს პლატფორმაზე დაფუძნებული ბიზნეს მოდელების არსს, აჩვენებს მათ უნიკალურ მახასიათებლებს და კონკურენტულ უპირატესობებს ციფრულ ლანდშაფტში.

 

ბიზნეს ტრანსფორმაცია პლატფორმის მოდელების მეშვეობით

ბუნკერული აზროვნებისგან გათავისუფლება 

ტრადიციული ბიზნესი ხშირად ფუნქციონირებს ბუნკერული აზროვნებით, ჩაკეტილია განყოფილებებს/დეპარტამენტებს შორის ურთიერთქმედებაში და შიდა პროცესებზეა ორიენტირებული. ამან შეიძლება გამოიწვიოს არაეფექტურობა, ინოვაციების ნაკლებობა და მომხმარებელთა განვითარებადი საჭიროებების ვერ დაკმაყოფილება. პლატფორმის მოდელები, მეორე მხრივ, შექმნილია იმისთვის, რომ ხელი შეუწყოს მომხმარებელთა სხვადასხვა ჯგუფს შორის ურთიერთქმედებას და თანამშრომლობას. ეს ქმნის უფრო დინამიურ და ინოვაციურ ეკოსისტემას, სადაც ბიზნესებს შეუძლიათ გამოიყენონ თავიანთი მომხმარებლების კოლექტიური ინტელექტი და რესურსები ახალი ღირებულების შესაქმნელად.

მომხმარებლის პერსონალიზირებული გამოცდილების შექმნის და ალგორითმული რეგულაციების დაბალანსება

გამოქვაბულის ალეგორიაში ერთი ჩირაღდნის მატარებლისგან განსხვავებით, წარმატებული პლატფორმები იყენებენ მაღალ განვითარებულ ალგორითმებს, რომლებიც ახდენენ მომხმარებლის გამოცდილების პერსონალიზაციას. ამის კარგი მაგალითია სარეკომენდაციო სისტემების (recommender systems) გამოყენება, რომლებიც ახდენენ მომხმარებლის გამოცდილების პერსონალიზაციას და აუმჯობესებენ მომხმარებლის გამოცდილებას. Netflix-ის სარეკომენდაციო ძრავა (recommendation engines) არის ალბათ ყველაზე ცნობილი და ფართოდ გამოყენებული სარეკომენდაციო სისტემა. ის იყენებს ალგორითმს მომხმარებლის ნახვის ისტორიის, რეიტინგისა და ძიების ქცევის გასაანალიზებლად, იმისთვის რომ თითოეული კონკრეტული მომხმარებლისთვის საინტერესო ფილმებისა თუ სატელევიზიო შოუების შეთავაზება მოახდინოს.

პლატფორმის დინამიკის მართვა, სხვადასხვა დაინტერესებული მხარეების საჭიროებების დაბალანსება და რისკების შემცირება მოითხოვს ფრთხილად ნავიგაციას და სტრატეგიულ ხედვას. გარდა ამისა, ეკოსისტემაში ნდობის, გამჭვირვალობისა და სამართლიანობის უზრუნველყოფა უმნიშვნელოვანესია გრძელვადიანი ზრდის შენარჩუნებისთვის.

ერთის მხრივ, პლატფორმები ცდილობენ შექმნან უწყვეტი გამოცდილება მომხმარებლებისთვის, აღმოფხვრან დაბრკოლებები და ოპტიმიზაცია გაუწიონ ყველა ურთიერთქმედებას მომხმარებელთა კმაყოფილებისა და ლოიალობის გასაძლიერებლად. თუმცა, ამ მიზნის პარალელურად, არსებობს ალგორითმული რეგულაციის (algorithmic governance) აუცილებლობა. პლატფორმები იყენებენ ალგორითმებს კონტენტის დასარეგულირებლად, ტრანზაქციების მართვისა და რისკების შესამცირებლად. ზედმეტმა უთანხმოების სისტემებმა შეიძლება გააუარესოს მომხმარებლის გამოცდილება, ხოლო არაადეკვატურმა რეგულაციებმა შეიძლება საფრთხე შეუქმნას პერსონალური მონაცემების დაცვას და უსაფრთხოებას. ამრიგად, პლატფორმის ოპერატორებმა დაბალანსებულად უნდა იმოქმედონ, გამოიყენონ ალგორითმები უსაფრთხოების უზრუნველსაყოფად და ასევე შექმნან მომხმარებლის საუკეთესო გამოცდილება. ამ ბალანსის მიღწევა ნიშნავს მომხმარებლის მოთხოვნილებების, სამართლებრივი რეგულაციების და ეთიკური ასპექტების გათვალისწინებას პლატფორმების შემქმნელების მხრიდან.

მომხმარებელზე ორიენტირებული დიზაინი

 

მომხმარებელზე ორიენტირებულობისთვის დიზაინი არის წარმატებული პლატფორმის მოდელების მნიშვნელოვანი ასპექტი, რომელიც დაფუძნებულია ციფრულ ეპოქაში ემპათიის და გაგების პრინციპებზე. ბიზნესებმა, რომლებიც გადადიან პლატფორმის მოდელებზე, უნდა დაიწყონ კვლევა მათი მომხმარებლების საჭიროებებისა, მოტივაციის, პრეფერენციების და მტკივნეული წერტილების გამოსავლენად. დიზაინის პროცესის ბირთვში მომხმარებლების დაყენებით, ბიზნესს შეუძლია შექმნას გამოცდილება, რომელიც ხელს უწყობს ჩართულობას, ლოიალობას და მნიშვნელოვან ურთიერთქმედებებს.

გზა პლატფორმის წარმატებისკენ

 

სამყაროში, რომელიც სულ უფრო მეტად ყალიბდება ტექნოლოგიური ინოვაციებით, ტრადიციული მოდელებიდან პლატფორმაზე დაფუძნებულ მოდელებზე გადასვლა ბიზნესს სთავაზობს მკაფიო გზას ზრდისა და წარმატებისკენ. ეს სტრატეგიული ცვლილება მოითხოვს სისტემურ მიდგომას, რომელიც ემყარება სამ ძირითად ასპექტს:

• პლატფორმის აზროვნებას (platform thinking): პლატფორმის წარმატების გზა იწყება აზროვნების ფუნდამენტური ცვლილებით. ორგანიზაციებმა უნდა გადალახონ ტრადიციული, წრფივი აზროვნება და განავითარონ ეკოსისტემური აზროვნება, სადაც ღირებულება ერთობლივად იქმნება დაინტერესებული მხარეების მიერ. იქნება ეს ახალი შემოსავლის ნაკადების შექმნა, ეკოსისტემების ხელშეწყობა თუ მონაცემთა და ხელოვნური ინტელექტის გამოყენება, პლატფორმის მოდელები გვთავაზობენ ინოვაციურ და ეჯაილურ მოდელს რისი საშუალებითაც, ბიზნესს შეუძლია ზრდის ახალი შესაძლებლობების აღმოჩენა.

• პლატფორმის დიზაინის პრინციპებს: პლატფორმის დიზაინის პრინციპების ყოვლისმომცველი გაგება აუცილებელია იმ კომპანიებისთვის, რომლებიც ცდილობენ ციფრული ლანდშაფტის განვითარებას. ეს მოიცავს დინამიური, ორმხრივი ბაზრების შექმნას, რაც ხელს უწყობს მწარმოებლებსა და მომხმარებლებს შორის შეუფერხებელ ურთიერთქმედებას. სწორი დაგეგმვისა და სტრატეგიული აღსრულების საშუალებით, ბიზნესებს შეუძლიათ გამოიყენონ თავიანთი პლატფორმის სრული პოტენციალი და პოზიციონირდნენ, როგორც ინდუსტრიის ლიდერები.

• პლატფორმის დინამიკის მართვას: ეფექტური მენეჯმენტი და ორკესტრირება პლატფორმის წარმატების კრიტიკული კომპონენტებია. ორგანიზაციებმა უნდა დააბალანსონ სხვადასხვა დაინტერესებული მხარეების საჭიროებები და შეინარჩუნონ ოპერაციული ეფექტურობა და მასშტაბურობა. ეს გულისხმობს მკაფიო მმართველობითი სტრუქტურების ჩამოყალიბებას, ნდობისა და გამჭვირვალობის ხელშეწყობას, ინოვაციურობას და მონაცემებზე დამყარებული გადაწყვეტილებების მიღებას.

პლატფორმის ბიზნეს მოდელები წარმოადგენს პარადიგმის ცვლილებას დღევანდელ ციფრულ ეკონომიკაში ღირებულების შექმნის, მიწოდებისა და ამ ღირებულებისგან სარგებლის მიღების პროცესში. ქსელების, ეკოსისტემებისა და მონაცემების გამოყენებით, პლატფორმებს აქვთ პოტენციალი წარმართონ ბიზნესის ყოველმხრივი ტრანსფორმაცია, შეცვალონ ინდუსტრიები და ხელი შეუწყონ ბიზნესის ზრდას. თუმცა ციფრული სამყარო, პლატონის გამოქვაბულისგან განსხვავებით, არ არის სტატიკური გარემო. პლატფორმის წარმატება არ არის ერთი გარღვევა, არამედ უწყვეტი პროცესია, რომელიც მოითხოვს მუდმივ ადაპტაციას.

References:

Rohn D., Bican P. M., Brem A., Kraus. S, Clauss Th. (2021) Digital platform-based business models – An exploration of critical success factors, Journal of Engineering and Technology Management, Volume 60.

Parker, G., Van Alstyne, M. W., & Choudary, S. P. (2016). Platform revolution: How networked markets are transforming the economy--and how to make them work for you. W. W. Norton & Company.

Evans, D. S., & Schmalensee, R. (2016). Matchmakers: The new economics of multisided platforms. Harvard Business Review Press.

McAfee, A., & Brynjolfsson, E. (2017). Machine, Platform, Crowd: Harnessing Our Digital Future..

Zhu, F., Iansiti, M., & Lakhani, K. R. (2019). Competing in the Age of AI. Harvard Business Review Press.