Geo
Geo
მმართველი პარტნიორი
შეუძლებელია, პრობლემა გადაიჭრას იმავე ფიქრის დონეზე, რომელმაც ის წარმოშვა.
Problems cannot be solved by the same level of thinking that created them.აინშტაინი
თუ არ არის პროგრესი, იწყება რეგრესი. სტაბილურობა არ ნიშნავს უცვლელობას, ის მხოლოდ მდგრადი განვითარების შედეგია. ციფრულ ერაში სამყარო საოცარი ტემპით იცვლება და ბიზნესს ისღა დარჩენია, რომ ამ ცვლილებების ტალღაზე ან სერფერივით ისრიალოს, ან ტალღის ქვეშ გაუჩინარდეს. პანდემიამ ცვლილებების კასკადი კიდევ უფრო ააჩქარა – შეცვალა ადამიანები, მათი ემოციები, სოციალური ყოფა და პრიორიტეტები. შედეგად, შეიცვალა ბიზნესის ეკოსისტემა და თამაშის წესებიც: შეიცვალა სხვადასხვა ინდუსტრიის პერსპექტივები, მოთხოვნა პროდუქტებსა და სერვისებზე, სამომხმარებლო ქცევა და პრეფერენციები, პროდუქტის/სერვისის შერჩევის კრიტერიუმები, მიწოდების არხები, ბრენდის კომუნიკაციის შინაარსი და სტილი – ერთი სიტყვით, შეიცვალა ყველაფერი. შედეგად, დღეს არ მეგულება ბიზნესი, რომელსაც არ უდგას ბიზნესმოდელის ან ორგანიზაციული ტრანსფორმაციის საჭიროება – გადარჩენისთვის ან, პირიქით, ახალი შესაძლებლობების ათვისებისთვის. დღეს ბიზნესის წარმატება პირდაპირ კავშირშია იმასთან, რამდენად დროულად აღმოაჩენს იგი ტრანსფორმაციის საჭიროებას და რამდენად სწორად წარმართავს ამ პროცესს.
კომპანიის ბიზნესმოდელის ან ორგანიზაციული ტრანსფორმაციის საჭიროების ნიშანი ბევრია, უტყუარი 6 სიმპტომი კი შემდეგია:
მოდი, კიდევ უფრო დავაკონკრეტოთ: თუ თქვენ დიდი ხანია, არ მოგწონთ თქვენი ბიზნესის შედეგები ან კომპანიაში არსებული სიტუაცია, მაგრამ მიუხედავად სხვადასხვა მცდელობისა, ვერ ცვლით ამ არასასურველ მოცემულობას, იცოდეთ – კომპანია დანამდვილებით საჭიროებს ტრანსფორმაციას.
| ტრანსფორმაციის საჭიროების დანახვა და აღიარება ბიზნესის წარმატების აუცილებელი, მაგრამ არასაკმარისი პირობაა. კომპანიის მმართველი გუნდისთვის მნიშვნელოვანია იმის გააზრება, რომ ტრანსფორმაცია ბევრად მეტია, ვიდრე ცალკეული ნაწილის ცვლილება – ტრანსფორმაცია ნიშნავს სრულ გარდასახვას. წარუმატებელი ქეისების ანალიზი ცხადყოფს, რომ კომპანიების უმრავლესობა სწორედ ამ ეტაპზე უშვებს საბედისწერო შეცდომას: ისინი ცდილობენ პრობლემის ლოკალიზებას, მინიმალური დანახარჯებით მის ეფექტიან გადაჭრას ან შესაძლებლობის ათვისებას მინიმალური რესურსებითა და ძველი მიდგომებით. ამის უკან, რა თქმა უნდა, არის რაციონალური მოტივები: დროის მოგება, ხარჯთეფექტიანობა, გამოცდილი გზით სიარული, ყველაზე სხარტი გადაწყვეტილებების მოძებნის ამბიცია და სხვა. თუმცა, საბოლოო ჯამში, კომპანიას ეს მიდგომა ძალიან ძვირი უჯდება, რადგან პატარა ცვლილებებით დიდი ტრანსფორმაციული შედეგების მიღწევა შეუძლებელია. შედეგად, კომპანია იღებს წყალში გადაყრილ რესურსებს ან უარესს – წარუმატებელი მცდელობებით კომპანიის მმართველი გუნდის ფრუსტრაციასა და, ბოლოს, თანამშრომლებში მენეჯმენტის და ზოგადად კომპანიის მომავლის მიმართ ნდობის შერყევასა და ნიჰილიზმს. |
|
 |
ეისითიში ბიზნესების ტრანსფორმაციის პროცესს უკვე 19 წლის მანძილზე ვაკვირდებით და ვსწავლობთ როგორც საქართველოში, ისე მის ფარგლებს გარეთ. დაგროვილი გამოცდილება ორგანიზაციის ტრანსფორმაციისა და მართვის უნიკალურ მოდელად ვაქციეთ, რომელსაც „სამის ძალა“ (The power of three”) დავარქვით. PWR3- ის ფილოსოფიის მიხედვით, ნებისმიერი სახის ტრანსფორმაციის წარმატებას ამ სამი ძალის ერთობა, ბალანსი და მუდმივობა განაპირობებს: შემოქმედების ძალა, წესრიგის ძალა და ცვლილებების ძალა.
ორგანიზაციულ კონტექსტში, კომპანიის განვითარებისა და წარმატების სამ მთავარ ძალად მიგვაჩნია: (1) ხედვა – (შემოქმედება), (2) კულტურა – (წესრიგი) და (3) აღსრულება – (ცვლილებები).
ჩვენი მიდგომის მიხედვით, კომპანიის ტრანსფორმაცია მისი ხედვის განახლებით იწყება. ცვლილებების მეორე ეტაპი ახალი ხედვის შესაბამისი ორგანიზაციული კულტურის ფორმირებაა, ხოლო ცვლილებების მესამე ეტაპი ორგანიზაციული სისტემების, პროცესების გარდაქმნას და ახალი ხედვისა და მიზნების აღსრულებისთვის საჭირო რესურსების მობილიზებას ეხება.
ჩვენი მოდელი ორგანიზაციის ლიდერშიფს ფიქრსა და გადაწყვეტილებების მიღებას მუდმივად ამ სამ განზომილებაში – ხედვა, კულტურა, აღსრულება – სთავაზობს. ჩვენი რწმენით, მხოლოდ ის გადაწყვეტილებებია საუკეთესო შედეგის მომტანი, რომლებიც 1) ემსახურება კომპანიის ხედვასა და მთავარ მიზნებს, ამავე დროს 2) თანხვდენილია კომპანიის ფასეულობებთან და ითვალისწინებს თანამშრომელთა ინტერესებს, და 3) რომელთა აღსრულების რესურსიც კომპანიაში ნამდვილად არსებობს. სხვა სიტყვებით, PWR3 არა მხოლოდ ორგანიზაციის ტრანსფორმაციის, არამედ მისი ეფექტიანი მართვის მოდელიცაა, რომელიც კომპანიის მენეჯმენტს ეხმარება თანამიმდევრული და ეფექტიანი გადაწყვეტილებების მიღებაში, რაც, თავის მხრივ, კომპანიის მდგრად განვითარებას ემსახურება.
THE POWER OF THREE®-ის უნიკალური ფილოსოფია, მოდელი და სამუშაო პრინციპები ეისითის შესაძლებლობას აძლევს, განსაკუთრებული როლი შეასრულოს თავისი კლიენტების ტრანსფორმაციაში. PWR3®-ის შედეგად ორგანიზაციაში ტრანსფორმაციის ნიშნები თვალსაჩინოა და ასე გამოიყურება:
PWR3 ეს არის ცვლილებების ძალა, რომელიც, ერთი მხრივ, ეხმარება ორგანიზაციებს, გახდნენ უფრო მდგრადები ახალი გამოწვევების წინაშე, ხოლო მეორე მხრივ, ზრდის მათ კრეატიულობას და ღიაობას ახალი შესაძლებლობების მიმართ. ჩვენ გვჯერა, რომ საკუთარი მისიის განსაკუთრებულობის შეგრძნებასთან ერთად სწორედ ეს თვისებები აქცევს კარგ კომპანიებს დიდებულ კომპანიებად.
მოგზაურობისთვის განუყოფელ ნაწილს, როგორიცაა პასპორტი, საფულე და ხელჩანთა უკვე დაემატა სანიტაიზერი და პირბადე. მალე მათ COVID-19 სადაზღვევო პოლისიც შეუერთდება.
ეს არის ახალი შესაძლებლობა სადაზღვევო კომპანიებისთვის, შექმნან მომხმარებელზე ორიენტირებული ახალი შეთავაზება, რადგან უფრო და უფრო მეტი ქვეყანა ითხოვს ჯანმრთელობის ხარჯების სავალდებულო ანაზღაურებას იმ შემთხვევაში, თუ ვიზიტორები კორონავირუსით დაინფიცირდებიან.
თუმცა, ყველაზე მნიშვნელოვანია, იმის ცოდნა თუ რამდენად არის მოგზაური დაცული უცხო ქვეყანაში დაინფიცირებისას და არის თუ არა გარანტია, რომ მას სათანადო ყურადღება მიექცევა.
კვლევითი და საკონსულტაციო კომპანია ეისითი დაინტერესდა, მსოფლიო ეპიდსიტუაციის გათვალისწინებით, გეგმავენ თუ არა თბილისელები მოგზაურობას და რამდენად იცნობენ სამოგზაურო სადაზღვევო პირობებს კოვიდთან მიმართებაში.
ეისითის კვლევით ირკვევა, რომ გამოკითხულთა უმრავლესობა (79%) ფლობს ინფორმაციას იმის შესახებ, რომ კოვიდით დაინფიცირებისას სამკურნალო ხარჯებს ჩვეული სამოგზაურო დაზღვევა არ ფარავს და ეპიდემიოლოგიური რისკი სტანდარტულ გამონაკლისებშია.
არსებული მდგომარეობის გათვალისწინებით ქართულმა სადაზღვევო კომპანიებმა შეიმუშავეს სადაზღვევო პაკეტები, სადაც კონკრეტულად კოვიდ-19 ვირუსით გამოწვეული პანდემია ამოიღეს გამონაკლისებიდან და შესთავაზეს მომხმარებლებს აღნიშნული ვირუსით დაინფიცირების შემთხვევით გამოწვეული ხარჯების ანაზღაურება. ამ გამონაკლისის დაშვება, რა თქმა უნდა, მაღალი რისკიდან გამომდინარე დაზღვევის ღირებულებაზეც აისახა და ერთი სადაზღვევო დღის ღირებულება საშუალოდ 5-ჯერ გაძვირდა.
„კოვიდ-19-ის დაზღვევა სავალდებულო გახდა ევროპის ქვეყნებში და ამერიკაში შემსვლელთათვის, გაჩნდა მოთხოვნა, და ჩვენც, ერთ-ერთმა პირველმა, შევთავაზეთ ქართველ მომხმარებლებს და პარტნიორ ტურისტულ კომპანიებს სამოგზაურო დაზღვევის პაკეტი, სადაც კოვიდის რისკი შესულია გარკვეული ლიმიტით, რაც აკმაყოფილებს საერთაშორისო სტანდარტებს“ - ამბობს ვენის სადაზღვევო ჯგუფის წევრი, სადაზღვევო კომპანია ჯიპიაის კომუნიკაციების დირექტორი თინათინ სტამბოლიშვილი.
სადაზღვევო კომპანია იმედი L-ის ალტერნატიული არხების განვითარების დირექტორის ირინა გორაშვილის განცხადებით, მათ ასევე სწრაფად მოახდინეს მოთხოვნაზე რეაგირება და შეიმუშავეს სამოგზაურო დაზღვევის პაკეტი კოვიდის რისკების დაფარვის გათვალისწინებით. თუმცა ფიქრობენ, რომ ეს პროდუქტი მოკლევადიანია და მალე, ვაქცინაციის პროცესის და სამკურნალო საშუალებების განვითარებასთან ერთად კოვიდის რისკი დაიწევს და საჭირო აღარ გახდება.
საზღვარგარეთ, იშვიათი გამონაკლისების გარდა, ისევე როგორც საქართველოში კოვიდ დაზღვევასთან დაკავშირებული ხარჯები სახელმწიფოს მიერ მხოლოდ მოქალაქეებისთვის და/ან მუდმივი ბინადრობის უფლების მქონე პირებისთვის ანაზღაურდება.
ჩვენი პირველი გმირი სალომე ბიზნეს სკოლის ახალი კურსდამთავრებულია, ის როგორც პასუხისმგებლიანი მოქალაქე, ზაფხულში უკვე ორჯერადად ვაქცინირებული იყო. სწავლის დამთავრების აღსანიშნავად, სანამ ცხოვრების ახალი ეტაპს - პირველ სამსახურს დაიწყებდა, მშობლებმა სპეციალურად ამ სასიხარულო მოვლენის აღსანიშნავად გადანახული თანხა გადასცეს და სიურპრიზად მიღებული - ამერიკაში ტურისტული მოგზაურობაც, 2021 წლის ივლისში გადაწყვიტა. პირადად მას არ ჰქონდა ინფორმაცია კოვიდ დაზღვევის შესახებ, როგორც ჩანს არც არავინ მოსთხოვა და დანიშნულების ადგილზე ქვეყანაში შესვლაზეც არ შექმნია პრობლემა. თუმცა, სამწუხაროდ, კოვიდ ვირუსს თავი მაინც ვერ აარიდა და იქ ყოფნის პერიოდში დაინფიცირდა. ვაქცინაციის დამსახურებით მან ვირუსი მსუბუქად გადაიტანა და დღეს თავს სრულიად ჯანმრთელად გრძნობს, თუმცა მოგზაურობის გეგმები თავდაყირა დადგა.
სალომეს იზოლაციაში ყოფნა 10 დღით მოუწია, სადაც სავალდებულო 3 დღეში ერთხელ სწრაფი ტესტი (თითო ტესტის ღირებულება 40$), ასევე, სავალდებულო PCR ტესტიც რომლის ღირებულებაც ადგილზე 250$-ია, საკუთარი ხარჯებით აანაზღაურა.
ცნობილია, რომ სანამ კოვიდ დადებითი ხარ მოგზაურობა გეკრძალება, სალომეს მოუწია მისი სამოგზაურო პერიოდის გახანგრძლივება, რაც სასტუმროს ხარჯებთან იყო დაკავშირებული. ასევე, მოუწია უკან დასაბრუნებელი ბილეთის ხელახლა შეძენა, რადგან შეძენილი ბილეთის გადაცვლა შეუძლებელი აღმოჩნდა. ჯამში სალომესთვის კოვიდით გამოწვეული ხარჯების ოდენობა 5,000 აშშ დოლარს მიუახლოვდა.
მეორე ისტორია სოფოსია, რომელიც ასევე ამერიკაში დაინფიცირდა, ვარკვევთ, რომ მას ადგილობრივი ნაცნობებისგან ჰქონდა ინფორმაცია, რომ დაინფიცირების შემთხვევაში სპეციალური ცხელი ხაზის ნომერზე დარეკვით ამერიკის მთავრობა კოვიდთთან დაკავშირებულ ხარჯებს თავად დააფინანსებდა, და შესაბამისად, მისი მოგზაურობისას უსიამოვნო მომენტი შედარებით შემსუბუქდა. სოფოს საკმაოდ კომფორტულ კოვიდ სასტუმროში გადაყვანა და ტრანსპორტირება, იზოლაციის პერიოდში სამჯერადი კვება, ექიმების და ექთნის მომსახურება, სწრაფი, PCR ტესტები, და სხვა მკურნალობასთან დაკავშირებული ხარჯების ანაზღაურება, ამერიკის მთავრობამ თავად დააფინანსა. თუმცა ამერიკა, კერძოდ, ამ კონკრეტულ შემთხვევაში ნიუ იორკის შტატი, ის იშვიათი გამონაკლისია, რომელიც ადგილზე კოვიდით დაინფიცირებული ტურისტის მკურნალობის და მართვის ხარჯებს საკუთარ თავზე იღებს. მსოფლიოს სხვა ქვეყნების ძირითადი ნაწილი კი, აღნიშნულ ხარჯებს თავად ტურისტს აკისრებს.
მსოფლიოში უკვე მეორე წელია კოვიდ ინფექცია მძვინვარებს, და სახელმწიფოები მას მეტ-ნაკლები წარმატებით ებრძვიან, თუმცა ფაქტია, რომ ახალ ვირუსზე გამარჯვებისგან ჯერ კიდევ შორს ვართ.
საერთაშორისო ტურიზმის სფერო ერთ-ერთია, რომელიც კოვიდ პანდემიისგან ყველაზე მეტად დაზარალდა და ჯერ კიდევ ყველაზე რთულად ახერხებს რეაბილიტაციას.
მსოფლიო ტურიზმის ორგანიზაციის (UNWTO) ვებ გვერდზე ვკითხულობთ, რომ ოფიციალური მონაცემების თანახმად 2021 წლის იანვარ-მარტში, 2020 წელთან შედარებით, საერთაშორისო ტურისტების მიმოსვლა 83% -ით შემცირდა, რაც გამოწვეულია მგზავრობის მაღალი შეზღუდვებით და ტურისტების სიფრთხილით - დაიცვან საკუთარი თავი დაინფიცირებისგან.
UNWTO-ს მიერ ორგანიზებულ ექსპერტთა პანელის ბოლო გამოკითხვის თანახმად ვაქცინაციის პროცესის გააქტიურებასთან ერთად ინდუსტრიის ნდობა ნელ-ნელა გაიზარდა 2021 წლის მაისი-აგვისტოს პერიოდში. განსაკუთრებით აღსანიშნავია ასევე ევროკავშირის ციფრული მწვანე სერთიფიკატი, რომელიც გულისხმობს კორონავირუსის საწინააღმდეგო აცრისა და იმუნიტეტის შესახებ ერთიან ელექტრონულ ბაზას, რომლის მიზანია პანდემიის დროს ევროკავშირში თავისუფალი და უსაფრთხო მოგზაურობის ხელშეწყობა. აღნიშნული სერთიფიკატი წარმატებით ფუნქციონირების ევროკავშირის წევრ 27 და არაწევრ 16 ქვეყანაში, მათ შორის უკრაინაში, ისრაელში, თურქეთში და ა.შ.
საქართველო ამ ეტაპზე კვლავ წითელ ზონაშია, რაც შემომსვლელთათვის კონკრეტული დამაბრკოლებელი ნიშანია, თუმცა ქართველი ტურისტისათვის, რომელსაც სურს მოგზაურობა და სრულად ვაქცინირებულია, გაიცემა კოვიდ ბარათი, რომლის საფუძველზეც, საზღვარგარეთ მოგზაურობისთვის კეთდება ე.წ. „აპოსტილი“, რაც ადასტურებს საბუთის ნამდვილობას და ვალიდურობას. ამისათვის საჭიროა მსურველმა პირმა მიმართოს იუსტიციის სახლს შესაბამისი მოთხოვნით.
თუმცა, აქვე უნდა ითქვას, რომ მიმდინარე პანდემიისა და ახალი შტამების მომატების გამო გაურკვევლობა კვლავ მაღალია, სამოგზაურო შეზღუდვები ჯერ კიდევ არსებობს და ამას ხელს უწყობს სხვადასხვა ქვეყნებში ვაქცინაციის არათანაბარი ტემპი.
ეისითის კვლევიდან ირკვევა, რომ არსებული სიტუაციის გათვალისწინებით ყოველი მე-5 თბილისელი მაინც გეგმავს საზღვარგარეთ მოგზაურობას, თუმცა ასაკის მატებასთან ერთად იკლებს საზღვარგარეთ მოგზაურობის მსურველთა წილი. აღნიშნული ტენდენცია აიხსნება იმით, რომ შედარებით მაღალი ასაკის ადამიანები კოვიდ-19-სთვის რისკ ჯგუფს წარმოადგენენ და ამიტომ იკავებენ თავს მოგზაურობისგან, ხოლო ახალგაზრდები, რომლებიც პანდემიამდე უფრო აქტიურად მოგზაურობდნენ, ახლაც აპირებენ გახდნენ ტურისტები მიუხედავად მაღალი რისკისა.
როცა მოგზაურობ, იმისთვის, რომ სიახლით და თავგადასავლებით დატკბე, ჯანმრთელობა და ფინანსური უსაფრთხოება უმთავრესია. ამიტომაც კოვიდ-დაზღვევა აღარ არის ფუფუნება და ის მოგზაურობისთვის განკუთვნილი აუცილებელი ნივთი და სიმშვიდის გარანტიაა.
„მინდა აცრის გაკეთება იმიტომ, რომ მეშინია მოვკვდე“.
„არ მინდა აცრის გაკეთება იმიტომ, რომ მეშინია მოვკვდე“.
სინამდვილეში, ამ ორ წინადადებას შორის მთელი განსხვავება ერთ სიტყვაშია, რომლის მიღმაც უზარმაზარი შიში და ბნელი გვირაბი იმალება. ეს „არ“ ნიშნავს - გაურკვეველი, ინფორმაციას მოკლებული შიშის მიღებას და შენში შემოშვებას; იმ ადამიანების აღიარებას, რომლებიც საღი არგუმენტების ნაცვლად დოგმებით გესაუბრებიან და კიდევ იმის ხაზგასმას, რომ საკუთარ თავს საზოგადოებრივ სიკეთეზე მაღლა ვაყენებთ. ერთის მხრივ ამაში უჩვეულო არაფერია, რადგან ადამიანი რაციონალური, მაგრამ ეგოისტი ცხოველია, რომელმაც ოდესღაც, გადარჩენის იოლი გზა სწორედ სოციუმში გაერთიანებით იპოვნა. თუმცა საინტერესოა, რა შეიძლება მოხდეს მაშინ, როდესაც კოლექტივში ყოფნა გადარჩენის გარანტიას აღარ იძლევა? მაშინ ის მიდის და გამოქვაბულიდან ეულად იწყებს ყურებას. ჩვენ, უკვე 2 წელია „გამოქვაბულიდან“ (სახლებიდან, ინტერნეტით) ვუმზერთ სამყაროს და პერიოდულად, გარეთ გამოსვლის ცალკეული შესაძლებლობები მხოლოდ ამძაფრებს ჩვენს ბუნებრივ სურვილს - აღარ ვიყოთ მარტო და აღარ ვიყოთ ჩაკეტილები.
კორონავირუსის რეგისტრირებული შემთხვევები მსოფლიოში 200 მილიონს გადაცდა, ხოლო გარდაცვლილთა რაოდენობა 4 მილიონზე მეტია. ვირუსის გავრცელებას ხელს უწყობს 1) ადამიანების თავშეყრა, ანუ სოციალიზაცია, 2) დისტანცირების მოშლა, ანუ ადამიანების მცდელობა სხვებთან იყვნენ უფრო ახლოს, 3) ვაქცინაზე უარის თქმა, ანუ მეცნიერების, როგორც კოლექტიური გონის და უფრო ჭკვიანის არ აღიარება. New York Times-ის კორონავირუსის მსოფლიო რუკის მიხედვით, ბოლო პერიოდში კორონა აფეთქება ყველაზე მძაფრად 6 ქვეყანაში მოხდა და ერთ-ერთი საქართველოა (Fiji, Botswana, Cuba, Georgia, Malaysia and Spain).
წყარო: NewYorkTimes
იმისათვის რომ გადარჩეს, ვირუსი მუდმივ მუტირებას განიცდის. ამ ეტაპზე ის აქტიურად დელტა შტამის სახით ვრცელდება, რომელსაც ახასიათებს უფრო სწრაფი გადადების ტენდენცია. შემსუბუქებულმა შეზღუდვებმა და დელტა შტამის ვაქცინაციისადმი რეზისტენტობამ ვირუსით დაავადებულთა რიცხვის სწრაფი ზრდა გამოიწვია მთელს მსოფლიოში; მათ შორის მდიდარი ქვეყნების იმ ნაწილშიც, სადაც ვაქცინაციის მაღალი მაჩვენებელია. თუმცა, ვაქცინაციის მთავარი ეფექტი ხომ ჰოსპიტალიზებული პაციენტების რაოდენობის შემცირებაა, რომლებსაც აცრის შემდეგ დაავადება სახლში, შედარებით მარტივი ფორმით გადააქვთ. ეს კი ნიშნავს ზეწოლის შემსუბუქებას ჯანდაცვის სისტემაზე, რაც მდიდარი ქვეყნებისთვის რთული, ხოლო განვითარებადი ქვეყნებისთვის თითქმის დაუძლეველი გამოწვევაა.
მთელ მსოფლიოში ამჟამად 4 მილიარდზე მეტი დოზა ვაქცინაა რეგისტრირებული, რაც საბოლო ჯამში საშუალოდ 55 დოზაა ყოველ 100 კაცზე. მდიდარი ქვეყნების უმეტესობამ უკვე შეძლო საშუალოდ მოსახლეობის 80%-ის სრული (ორჯერადი) ვაქცინაცია, ხოლო ღარიბი ქვეყნების მაჩვენებელი უმეტესად არ აღემატება 5%-ს.
წყარო: NewYorkTimes
ამ მსოფლიო რუკაზე დათვლილია შემთხვევათა რაოდენობა ყოველ 100.000 მოსახლეზე და ყველაზე მაღალი მაჩვენებელი - 100 კოვიდინფიცირებული, ჩვენს ქვეყანას ჰყავს. 14 აგვისტოს მონაცემებით მსოფლიო რეიტინგის ათეულში საქართველო დაავადების გავრცელებით პირველ ადგილზეა, მაღალია გარდაცვალებათა დინამიკაც. ივლისის თვიდან მოყოლებული გარდაცვლილთა მაჩვენებელი ყოველდღიურად იზრდება ან ზედა საშუალო ნიშნულზე მერყეობს. აღნიშნულ სტატისტიკაში საქართველო კიდევ ერთი უარყოფითი მაჩვენებლით გამოირჩევა - სრული ვაქცინაცია მოსახლეობის მხოლოდ 5.7% აქვს ჩატარებული, რაც ქვეყნებში ორჯერადი აცრების მაჩვენებელთა საერთო რეიტინგში ქვეყანას 113-ე (5,7%) ადგილზე ამწესებს. ერთჯერადი აცრების მაჩვენებელი კი მხოლოდ 13%-ია, მაშინ როდესაც ევროპის ქვეყნებისთვის ეს მონაცემი უკვე დიდი ხანია გადაცდა 50 %-ს.
ჯერ კიდევ ივნისში, ვიდრე ამერიკის მთავრობა ბაიდენ-ჰარისის ადმინისტრაციიის ვაქცინის გლობალური განაწილების ინიციატივის ფარგლებში, ქართველ ხალხს „ფაიზერის“ ნახევარმილიონ დოზას აჩუქებდა, ეისითიმ კვლევა ჩაატარა. კვლევის თანახმად, გამოკითხული თბილისელებიდან ყოველი მესამე (33%) ორჭოფობდა გაეკეთებინა თუ არა აცრა, მაშინ როდესაც 22% გადაჭრით აცხადებდა, რომ არ ჩაიტარებდა ვაქცინაციას. თუ აღნიშნულ ორჭოფობას გადაწყვეტილებაზე მოქმედ ყველა იმ ნეგატიურ ფაქტორს დავუმატებთ, რომლებსაც გამოკითხულები ასახელებდნენ, ცხადი ხდება, რომ ვაქცინაციის პროცესს ინფორმაციული ნაკლებობა აფერხებს. ამ ფონზე მაღალია არსებული, მწირი ინფორმაციის დამახინჯების („აცრა ცვლის გენეტიკური კოდს“, „იწვევს უშვილობას“) ან ინტერპრეტაციის (აცრა შექმნილია იმისთვის, რომ მოხდეს მოსახლეობის „დაჩიპვა“, „აცრის შემდგომ ადამიანში აქტიურდება 5G ტექნოლოგია) ხარისხი, რომელსაც მოსახლეობის უმეტესობა განიცდის.
ყოველი მესამე გამოკითხული, რომელიც ვერ წყვეტს ჩაიტაროს თუ არა ვაქცინაცია, ორჭოფობის მთავარ მიზეზად ვაქცინის მიმართ შესაძლო ალერგიულ რეაქციას ასახელებს. დანარჩენი შემაფერხებელი ფაქტორები კი ისევ ინფორმაციის ნაკლებობას უკავშირდება - მოსახლეობა ა) ღელავს ქვეყანაში შემოსული ვაქცინის ხარისხზე (28%), ბ) ფიქრობს, რომ მისი ჯანმრთელობისთვის ვაქცინა საზიანო იქნება (10%), ან გ) ის ვერ დაიცავს/ვერ შეამსუბუქებს მის მდგომარეობას დაინფიცირებისას (7%).
მეტი ინფორმაცია ვაქცინაციის გვერდითი მოვლენების შესახებ - მსოფლიო სტატისტიკა და გართულებების ხარისხი ვაქცინირებული ადამიანების რაოდენობის ზრდა და მათზე დაკვირვება, ქვეყანაში შემოსული წარმატებული და აღიარებული ვაქცინები - როგორც ირკვევა თბილისელები ზემოთ ჩამოთვლილ ყველა ამ ფაქტორს აქცევენ ყურადღებას იმისთვის, რომ აცრის საჭიროებაში დარწმუნდნენ და სწორედ ამ თემებზე ინფორმაციას ელიან ისინი, ვინც ჯერ კიდევ ფიქრობს - აიცრას თუ არა.
ინფორმაციული ვაკუუმის ამოვსებისას პასუხისმგებელმა პირებმა შესაძლოა გაითვალისწინონ, რომ მათი უმეტესობა, ვინც აცრაზე წასვლას ორჭოფობს, არცერთ საინფორმაციო წყაროს არ ენდობა. მათი მცირე ნაწილი კი, სანდოდ მსოფლიო ჯანდაცვის ორგანიზაციას, ექიმებს/ინფექციონისტებს და საქართველოს ჯანდაცვის სამინისტროს ასახელებს. დაბალი მაჩვენებელი აქვს ახლობლებისა და ნაცნობების რეკომენდაციას, თუმცა ის ოდნავ აღემატება მედიისა და ჯანდაცვის სფეროს ავტორიტეტების პროცენტულ მაჩვენებელს. აღნიშნული მონაცემების გააზრებით ცხადი ხდება, რომ ადამიანები საჭიროებენ ოფიციალური ინფორმაციის მიწოდებას ამ სფეროში მოღვაწე პასუხისმგებელი პირებისგან და მათგან, ძალიან კონკრეტულ განმარტებებს ელიან.
ხოლო ის მოქალაქეები, რომლებიც არ გეგმავენ ვაქცინაციას, საერთოდ არ ენდობიან არცერთ საინფორმაციო წყაროს. საკომუნიკაციო ენაზე ეს ნიშნავს იმას, რომ სტერეოტიპული ბარიერი საკმაოდ მაღალია და ადამიანები ინფორმაციის მიღებას თავადვე ბლოკავენ - ვაქცინის მოწინააღმდეგე ყოველ მეოთხე გამოკითხულს უჭირს დაასახელოს რომელიმე კონკრეტული, სანდო საინფორმაციო წყარო; მათში ასევე დაბალია ოფიციალური პასუხისმგებელი ორგანიზაციებისა ან სტრუქტურების მიერ ინფორმაციის მიღების მოლოდინიც. თუმცა გამოკითხულთა ეს ნაწილი ყველაზე მეტ ნდობას პირად კონტაქტებს უცხადებს და ამიტომ, მათთან მუშაობა, სწორედ ამ პერსონალური საინფორმაციო ველის გააქტიურებით შეიძლება.
ფაქტია, ჩვენი ქვეყანა ამ ეტაპზე მხოლოდ ნეგატიურად გამოირჩევა კორონასთან დაკავშირებულ საერთო რეიტინგებში. ეს კი იმას ნიშნავს, რომ რაღაც სწორად ვერ მიდის. კოვიდის მართვა უამრავი კომპონენტისგან შედგება, თუმცა როდესაც ყველანი ვაპელირებთ მთავარ, ადამიანურ ფაქტორზე და თითოეული ჩვენთაგანის პასუხისმგებლობაზე, მაშინ, მთავარ სამოქმედო იარაღად ისევ ადამიანები, მათი პროცესში ჩართულობა და შესაბამისად, მათთან სწორი კომუნიკაცია რჩება.
თუ მათ ყურს დავუგდებთ და სამყაროში ყველაზე დიდ - მარტოობის შიშს გამოვეხმაურებით, რომელსაც უკვე ორი წელია ცხადად ვგრძნობთ, სტრატეგია შემდეგი პუნქტების გათვალისწინებით შეგვიძლია ავაწყოთ:
ვესაუბროთ მათ, ვინც ორჭოფობს. ლოგიკა მარტივია, დროა შევეშვათ მათ, ვინც კატეგორიულ უარზეა და მთელი დრო და ენერგია მივმართოთ იმ ადამიანებზე, რომლებიც გადაწყვეტილებას სხვადასხვა მიზეზის გამო ვერ იღებენ. ჯამში, სწორედ ამ ადამიანების ჩათვლით მივალთ იმ აუცილებელ 60 %-მდე, რომელიც კორონას დამარცხებისთვის გვჭირდება
მათთვის სანდო წყაროდ გამოვიყენოთ ოფიციალური მონაცემები, კომუნიკატორებად კი, ჯანდაცვის სფეროსთან ასოცირებული პასუხისმგებელი პირები
ვაქცინაციის დადებით მხარეზე აპელირების ნაცვლად, აქცენტი გავაკეთოთ გვერდითი ეფექტების მართვის ცოდნაზე და ამ ცოდნის გაუმჯობესებაზე
საინფორმაციო კამპანია გავააქტიუროთ აღიარებული ვაქცინების კონტექსტში
გავზარდოთ ემოციური პარამეტრებით კომუნიცირება - გავცეთ პანდემიის დამარცხების, ცხოვრების ჩვეული რეჟიმში დაბრუნებისა და გამოქვაბულიდან, მარტოობიდან გამოსვლის დაპირება. ხელი შევუწყოთ, რათა ადამიანებმა იგრძნონ - როგორ შეუძლიათ იზრუნონ პირად ჯანმრთელობასა და კეთილდღეობაზე ისე, რომ ამავე დროს, უახლოესი ადამიანები დაიცვან. ეს ყველაფერი კი იმისთვის გავაკეთოთ, რომ „გამოქვაბულის“ პირას ისევ და ისევ მარტონი არ დავრჩეთ.
ვიდრე პასუხისმგებელი პირები აღნიშნულზე იზრუნებენ, თქვენც გაქვთ ბერკეტი: თუ გინდათ რომ მარტოობის 2 წელი მალე დასრულდეს, თქვენი წილი ვაქცინა ტყვია სწორედ ახლა უნდა გაისროლოთ. თუნდაც, „გამოქვაბულიდან“.
ტრანსფორმირებული უმაღლესი სასწავლო პროცესის შესახებ
კოვიდრეალობასთან ადაპტაცია, დღევანდელობის აუცილებლობა გახდა. ადამიანებს მასთან თანაცხოვრების სწავლა, ქვეყნებს კი - პანდემიის შედეგების განსაზღვრა და მასზე აქტიური მუშაობა უწევთ. ამ კოვიდქაოსს არც განათლების სფერო ჩამორჩა, რომელმაც საკმაოდ ძლიერი დარტყმა მიიღო. ჯერ იყო და სასწავლო პროცესი ყველგან შეჩერდა და შემდეგ, მთელს მსოფლიოს ახალი ფორმატით მოუწია სასწავლო გზის გაგრძელება.
მსოფლიო ბანკმა 2020 წელს სპეციალური ანგარიში [1] წარმოადგინა, რომელიც უმაღლეს განათლებაზე COVID-19-ის გავლენას ეხებოდა. ევროპისა და აზიის სიტუაციური ანალიზის შედეგად, ანგარიშში გამოიკვეთა რამდენიმე მნიშვნელოვანი პრობლემა, რომელიც პანდემიის შედეგად ამ ორი კონტინენტის უმაღლეს სასწავლებლებს შეეხო. აღმოჩნდა, რომ ინტერნეტის მიწოდებასთან დაკავშირებული პრობლემა, თანაბრად აწუხებს სხვადასხვა კონტინენტის მოსახლეობას - დაბალი სიჩქარე ვერ უზრუნველყოფს ონლაინ სწავლების დინამიკურ პროცესს, ხოლო უკეთესი ხარისხის მომსახურება, ბევრი მათგანისთვის ძვირი სიამოვნებაა. ამასთან ერთად, პრობლემატურ საკითხად გამოიკვეთა პერსონალური კომპიუტერების ხელმისაწვდომობა. ამ ყველაფერს დაემატა ისიც, რომ თავად უმაღლეს სასწავლებლებს არ ჰქონდათ ონლაინ სწავლებისთვის საჭირო ინფრასტრუქტურა, რომელიც მომხმარებელთა დიდ რაოდენობაზე იქნებოდა გათვლილი და არც აკადემიური გუნდის წარმომადგენლები აღმოჩნდნენ მზად, ლექციების სრულად გაციფრულებისათვის. გარდა ამისა, მსოფლიო ბანკის ანგარიშში ისიცაა აღნიშნული, რომ დისტანციური სწავლება ყოველთვის როდია ეფექტური, განსაკუთრებით კი ისეთი აქტივობების დროს, როგორებიცაა დისკუსიები, ინტერაქტიული ჯგუფური მუშაობა და სხვა. ანუ ყველაფერი ის, რაც სტუდენტს საჭირო უნარ-ჩვევების ჩამოყალიბებაში უწყობს ხელს. ანგარიშში ისიცაა აღნიშნული, რომ კოგნიტურ უნარებზე ფოკუსირება ხშირად სოციოემოციური უნარების ხარჯზე ხდებოდა, რაც ასევე, მნიშვნელოვანი გამოწვევაა.
საერთაშორისო კვლევების თანახმად, პანდემიამ გლობალური მასშტაბით 200 მილიონზე მეტ, მათ შორის 157 ათასზე მეტ[2] საქართველოს სტუდენტს აურ-დაურია ცხოვრება [3]. უმაღლესი განათლების სფეროს მთავარ აქტორებთან - სტუდენტებთან ერთად, ამ გაურკვევლობის მორევში უნივერსიტეტების აკადემიური და ადმინისტრაციული გუნდის წევრებიც აღმოჩნდნენ. ტრანსფორმირებული სასწავლო პროცესის კვალდაკვალ ეისითიში გადავწყვიტეთ გაგვეგო, როგორ აფასებენ რიგითი თბილისელები ონლაინ სწავლებას და რას თვლიან ყველაზე დიდ პრობლემად. როგორც ივნისში ჩატარებული კვლევის შედეგები გვიჩვენებს, ზოგადად, ყველა ფაქტორის გათვალისწინებით ონლაინ სწავლებას გამოკითხული თბილისელები ნეგატიურად აფასებენ [მაქსიმალური 10-ქულიანი დადებითი შეფასებიდან ეს გავლენა 4.1 ქულით ფასდება]. იმის შეფასება კი, კონკრეტულად რა გავლენა მოახდინა მან ჩვენი ქვეყნის უმაღლეს განათლებაზე, პასუხი კიდევ უფრო ნეგატიურია [3.3 ქულა მაქსიმალური 10 ქულიდან].
ონლაინ სწავლების სირთულეები
ჩვენს რესპონდენტებს ვკითხეთ თუ რა სირთულეებთან იყო/არის დაკავშირებული უნივერსიტეტების მიერ პანდემიის გამო ონლაინ სწავლებაზე გადასვლა. 18%-მა განაცხადა, რომ ინტერნეტთან ყველას არ ჰქონდა/არ აქვს წვდომა; ხოლო მეორე 18%-მა მთავარ სირთულედ ონლაინ სწავლებისთვის აუცილებელი მატერიალურ-ტექნიკური ბაზის არქონა დაასახელა, რაც პერსონალური კომპიუტერის არქონას, სამუშაო სივრცის არარსებობასა და სხვა ტექნიკურ პრობლემებს აერთიანებს. ამ სირთულეებს შორის კი „ყველაზე მეტად პრობლემური“ 19%-თვის ინტერნეტზე არათანაბარი ხელმისაწვდომობა დასახელდა.
გრაფიკი # 1. სირთულეები, რომლებთანაც იყო/არის დაკავშირებული უმაღლესი სასწავლო დაწესებულებების მიერ ონლაინ სწავლებაზე გადასვლა პანდემიის გამო
გასული წლის ბოლოს, გაეროს მოსახლეობის ფონდისთვის ჩვენ კვლევა ჩავატარეთ, რომელიც ახალგაზრდებზე COVID-19-ის სოციო-ეკონომიკური გავლენის შეფასებას [4] ისახავდა მიზნად და საინტერესოა, რომ ონლაინ სწავლასთან დაკავშირებით უშუალოდ ახალგაზრდებთანაც მსგავსი ხედვები და პრობლემები გამოიკვეთა. კვლევაში თბილისის, იმერეთის, კახეთის, ქვემო ქართლისა და სამცხე-ჯავახეთში მცხოვრები ახალგაზრდები იღებდნენ მონაწილეობას და ონლაინ სწავლასთან დაკავშირებით ისეთი სირთულეები დასახელდა, როგორებიცაა ონლაინ სწავლების მიმართ სტუდენტებისა და აკადემიური პერსონალის დაბალი მზაობა და ტექნიკური პრობლემები: ინტერნეტზე დაბალი ხელმისაწვდომობა და ონლაინ სწავლებისთვის აუცილებელი მატერიალურ-ტექნიკური ბაზის არარსებობა. ეს უკანასკნელი პრობლემა, განსაკუთრებულად მწვავედ იდგა იმ ოჯახებში, რომლის რამოდენიმე წევრს უწევდა ონლაინ სწავლა და მუშაობა.
საინტერესოა ჩვენი გამოკითხვის კიდევ ერთი შედეგი - ათიდან ერთი გამოკითხული თბილისელის აზრით, ონლაინ სწავლებაზე გადასვლა საკმაოდ ნეგატიური შედეგის მომტანი აღმოჩნდა საზოგადოების გარკვეული ჯგუფისთვის, რაც ასოციალურობასა და მასთან დაკავშირებულ სტრესს უკავშირდება. გამოკითხულთა 11%-მა სოციალიზაციის არქონა სერიოზულ პრობლემად დაასახელა, რომელმაც მომავალში ფსიქიკურ ჯანმრთელობასთან დაკავშირებული პრობლემები შეიძლება შეუქმნას როგორც ახალგაზრდებს, ასევე სხვადასხვა თაობის წარმომადგენლებს. სხვათაშორის, ეს გამოწვევა ზემოთხსენებული, გაეროს მოსახლეობის ფონდისთვის ჩატარებული კვლევის დროსაც, ერთ-ერთ აქტუალურ პრობლემად დასახელდა.
ონლაინ სწავლების დადებითი ეფექტის შესახებ
მართალია, ონლაინ სწავლება ბევრ სირთულესთან იყო და დღესაც არის დაკავშირებული, თუმცა, ამ მეთოდს თავისი უპირატესობებიც აქვს. თბილისელებს ვკითხეთ, თუ რა არის, მათი აზრით ონლაინ სწავლების დადებითი ეფექტი. აღნიშნულის შეფასება ათიდან ერთ გამოკითხულს გაუჭირდა (12%), ხოლო 21% არ ფიქრობს, რომ ონლაინ სწავლებაზე გადასვლას შეიძლება საერთოდ რაიმე დადებითი ეფექტი ჰქონდეს. თუმცა, გამოკითხულთა უმრავლესობამ ონლაინ სწავლების სიკეთეებზე საუბრისას, ორი მნიშვნელოვანი ფაქტორი გამოყო - დროის დაზოგვა დაასახელა 21%-მა და პანდემიის პირობებში ვირუსის გავრცელებისაგან დაცვა, ანუ უსაფრთხოება გამოკითხულთა 20%-მა.
გრაფიკი # 2. ონლაინ სწავლის დადებითი ეფექტი
როგორც ირკვევა, უშუალოდ ახალგაზრდებისთვის ონლაინ სწავლებას თავისი დადებითი ეფექტიც აქვს - დროისა და ფინანსური რესურსების დაზოგვასთან ერთად, ის სტუდენტებს სხვა საქმისთვის სწავლის მარტივად შეთავსების შესაძლებლობას აძლევს. ონლაინ სწავლების სწორედ ეს დადებითი მხარეები გამოავლინა გასული წლის ბოლოს, ახალგაზრდებთან ჩატარებულმა კვლევამაც. [5] ამავე კვლევამ მაშინ ისიც უჩვენა, რომ ჩამოთვლილი უპირატესობების გამო, ჰიბრიდული სწავლების მოდელზე გადასვლას ახალგაზრდები მნიშვნელოვნად მიიჩნევდნენ.
ონლაინ სწავლების დადებით მხარეებზე საუბრისას ახალგაზრდებმა კიდევ ერთ რამე აღნიშნეს - ამ ახალი ფორმატის დანერგვამ, გაზარდა შესაძლებლობა და ხელმისაწდომი გახადა როგორც საქართველოს, ასევე საერთაშორისო ონლაინ სასწავლო კურსებში მონაწილეობა. ეს კი, სწავლისა და განვითარების მსურველთათავის, მნიშვნელოვანი და ძლიერი არგუმენტია.
სწავლების ფორმატი პოსტპანდემიურ რეალობაში
რესპონდენტებს ასევე ვკითხეთ, თუ როგორი უნდა იყოს, მათი აზრით, საუნივერსიტეტო სწავლების ფორმატი პანდემიის დასრულების შემდეგ. აღმოჩნდა, რომ გამოკითხული თბილისელების უმრავლესობა (57%) მხოლოდ ოფლაინ (აუდიტორული) სწავლების იდეას უჭერს მხარს. თუმცა, ჰიბრიდული სწავლების ფორმატსაც თავისი მომხრეები საკმარისად ჰყავს - 39%.
გრაფიკი # 3. როგორი უნდა იყოს საუნივერსიტეტო სწავლების ფორმატი პანდემიის დასრულების შემდეგ
ონლაინ სწავლასთან დაკავშირებული სირთულეების მიუხედავად, ჰიბრიდული სწავლების იდეას ახალგაზრდები ცალსახად დადებითად აფასებენ. რადგან მთავარი დადებითი ეფექტი - „სხვა საქმეებთან სწავლის შეთავსება“ საკმაოდ მძიმეწონიანი არგუმენტი აღმოჩნდა მათთვის. სწორედ ამიტომ, სავსებით ბუნებრივია, რომ პოსტკოვიდურ რეალობაში ჰიბრიდული სწავლების ფორმატის არსებობას ახალგაზრდები სიხარულით შეხვდებიან.
თუმცა, ჰიბრიდული სწავლებისადმი ახალგაზრდების პოზიტიური განწყობების მიუხედავად, საქართველოს საუნივერსიტეტო სისტემის ამგვარ მოდელზე გადასვლა, შესაძლოა ნაადრევი იყოს. ამ ეტაპზე უნივერსიტეტებში არსებული სწავლების შერეული მოდელი ხომ იძულებითი პასუხია კოვიდგამოწვევაზე და არა სწავლების ახალი ფორმატი, რომელიც ეფექტიანი საუნივერსიტეტო განათლების სისტემის შესაქმნელად შემუშავდა.
და ბოლოს - რა იქნება ხვალ?
ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის პროგნოზით, პანდემია არათუ დამარცხდა, არამედ შემოდგომისთვის თავიდან იკრებს ძალებს და მაღალია ალბათობა, რომ დისტანციური სწავლება და მუშაობა უახლოესი მომავლის გარდაუვალი რეალობა გახდება. ზუსტად ამიტომ, ონლაინ სწავლების სამომავლო პერსპექტივებთან დაკავშირებით, ევროკომისიამ შექმნა ციფრული განათლების უახლოესი წლების სამოქმედო გეგმა (Digital Education Action Plan (2021-2027)[6], სადაც აღნიშნულია ის პრიორიტეტები, რომლებზეც შედეგზე ორიენტირებული სწავლებისთვის ფოკუსირება უნდა მოხდეს. კერძოდ, გეგმაში საუბარია ციფრული უნარების დახვეწაზე, ინფრასტრუქტურის შესაბამისად გამართვაზე, მეტი ციფრული სპეციალისტის მომზადებაზე; ასევე მომხმარებელზე ორიენტირებული (user-friendly) მექანიზმებისა და დაცული პლატფორმებს შექმნაზე, რომლებიც იცავს ელექტრონულ პრივატულობასა და ეთიკურ სტანდარტებს.
ბუნებრივია, ყველა ეს საკითხი აქტუალური იქნება საქართველოსთვისაც და თამამად შეგვიძლია ვივარაუდოთ, რომ დისტანციური სწავლება უმაღლესი განათლების მიღების აუცილებელი კომპონენტი გახდება. როგორ მოახერხებს ჩვენი ქვეყანა ამ გამოწვევასთან გამკლავებას და მომავალი თაობებისთვის, ხარისხიანი სწავლების უზრუნველყოფას, ამას მხოლოდ დრო თუ გვიჩვენებს. თუმცა, ერთი რამ კი ცხადია - იძულებით ონლაინ სწავლებაზე გადასვლის აუცილებლობა, სულ მცირე, ხელს შეუწყობს როგორც სტუდენტების, ასევე აკადემიური გუნდის წარმომადგენლების ციფრული კომპეტენციების გაზრდას, უნივერსიტეტების მიერ ციფრული შესაძლებლობების გაძლიერებას, პროგრამული უზრუნველყოფის გაუმჯობესებასა და ელექტრონული სწავლებისთვის აუცილებელი ხარისხიანი კონტენტის შექმნას. მას უდავოდ აქვს ის უპირატესობები, რომელთა ეფექტიანი გამოყენებაც განათლების სფეროს პოსტპანდემიურ რეალობაში თამამად და წარმატებით შეეძლება.
[1] COVID-19 Impact on Tertiary Education in Europe and Central Asia
[2] საქსტატი
[3] Farnell, T., et al., 2021. The impact of COVID-19 on higher education: a review of emerging evidence. Analytical report. European Commission. EU Publications.
[4] Assessing the Socio-economic Impact of COVID-19 on Young People in Georgia
[5] Assessing the Socio-economic Impact of COVID-19 on Young People in Georgia