Geo
Geo
კომენდანტის საათი და სხვა შეზღუდვები ყოველდღიური ცხოვრებაში, რომელიც მიმართულია ვირუსის გავრცელების შემცირებასა და პრევენციაზე, ქვეყანაში ჯერ ისევ აქტუალურ საკითხად რჩება. კრიტიკული მეორე ტალღის დასრულების შემდეგ საქართველოს ტერიტორიაზე მთავრობის მიერ დაწესებული შეზღუდვები ეტაპობრივად მსუბუქდება, თუმცა ჯერ-ჯერობით თბილისელებისთვის მტკივნეულ თემად აღიქმება 9 საათის შემდგომ გადაადგილების შეზღუდვა, ასევე საზოგადოებრივი ტრანსპორტის დასვენების დღეებში გაუქმების საკითხი და სასწავლო დაწესებულებების ონლაინ რეჟიმზე გადასვლა. მეორე ტალღის პირობებში ეპიდემიური სიტუაციის დამძიმების, მაღალი დაინფიცირებისა და სიკვდილიანობის მაჩვენებლის ზრდის და ჯანდაცვის სისტემაზე მაღალი დაწოლის შემდეგ მთავრობა არ ჩქარობს დაწესებული შეზღუდვების სრულად მოხსნას.
აღნიშნულ საკითხზე ეისითიმ მორიგი საინტერესო კვლევა ჩაატარა, კვლევის არეალი დედაქალაქში მაცხოვრებლებით შემოიფარგლა. კვლევის შედეგად დგინდება, რომ თბილისელების შეფასებით მთავრობა ეპიდემიოლოგიური მდგომარეობის მართვისას არ არის ბოლომდე ეფექტური, განსაკუთრებით კრიტიკულები არიან თბილისში მცხოვრები 18-დან 34 წლამდე ახალგაზრდები, მათი შეფასებით მთავრობის ეფექტურობა 10 ქულიან სკალაზე 5.25-ია. ამასთან, აღნიშნული თაობის წარმომადგენლებიდან ყოველი მეორე (51%) მიიჩნევს, რომ მთავრობის მიერ მიღებული ზომები ეპიდსიტუაციის სიმწვავესთან შედარებით ზედმეტად მკაცრია.
ასაკის მატებასთან ერთად მთავრობის მიერ სიტუაციის მართვის ეფექტურობის შეფასებისას მოქალაქეების ლოიალურობაც იზრდება, 55+ ასაკის თბილისელები მიიჩნევენ, რომ მთავრობა მეტად ეფექტურად მართავს ეპიდემიოლოგიურ მდგომარეობას (6.12) და მთავრობის მიერ მიღებული ზომები ეპიდემიოლოგიური მდგომარეობის შესაბამისია. საერთო ჯამში დედაქალაქის მაცხოვრებელთა მიერ მთავრობის ეფექტურობა სკალაზე 5.75 ქულით შეფასდა, ხოლო სიმკაცრის ქულის განაწილებისას საზოგადოების აზრი ორად იყოფა, გამოკითხულთა თითქმის ნახევარს (45%) მიაჩნია, რომ გატარებული ღონისძიებები შესაბამისია, ხოლო მცირედი განსხვავებით მეორე ნაწილი (43%) ფიქრობს, რომ სიმწვავესთან შედარებით ზედმეტად მკაცრია.
აღნიშნული შეფასება არ ემთხვევა ოქსფორდის უნივერსიტეტის მიერ შემუშავებული კოვიდ-19-ის წინააღმდეგ მთავრობის რეაგირების სიმკაცრის ინდექსის ვიზუალურ რუკაზე საქართველოს მონაცემებს, სადაც ქვეყანა 100 ქულიან სკალაზე დღეის მდგომარეობით სიმკაცრის მეორე საფეხურზე იმყოფება (75-85).
რა არის თბილისელების შეფასებით პანდემიასთან ბრძოლის პროცესში ყველაზე მნიშვნელოვანი შეზღუდვა და რომელი მათგანია მათთვის ყველაზე რთული ასატანი?
გამოკითხული თბილისელების წარმოდგენით პანდემიასთან გამკლავებისთვის ყველაზე მნიშვნელოვანი შეზღუდვების სამეული ასე გამოიყურება: 1. გასართობი და კულტურული ღონისძიებების, ასევე ცერემონიების აკრძალვა (6.56), 2. საერთაშორისო ფრენების შეზღუდვა (6.50), 3. კვების ობიექტებში სტუმრობის შეზღუდვა (6.32).
აღნიშნული სურათი განსხვავდება თაობების ჭრილში – 35-დან 55 წლამდე ასაკის წარმომადგენლებისთვის ამ სამეულში კვების ობიექტებში სტუმრობის შეზღუდვა კომენდანტის საათით ნაცვლდება, ამასთან 55+ თბილისელებისთვის აღნიშნული შეზღუდვა სხვებთან შედარებით უფრო მარტივი ასატანი აღმოჩნდა, ხოლო ყველაზე მტკივნეული (6.06) დაწესებული შეზღუდვებიდან მათთვის მუნიციპალური ტრანსპორტის მუშაობის შეჩერებაა.
34-დან 55 წლამდე მოსახლეობა რთულად ეგუება სკოლამდელი, სასკოლო და საუნივერსიტეტო დაწესებულებების დახურვას და ონლაინ რეჟიმზე გადასვლას, რადგანაც ლოგიკურად აღნიშნულ თაობაში ჭარბია მშობლების რაოდენობა, რომელთაც ამ შეზღუდვასთან გამკლავება პირადად მოუწიათ. ეს თაობა ასევე განიცდის საერთაშორისო ფრენების შეზღუდვას, რაც ასევე აქტიური მოგზაურობით აიხსნება. მთავრობის მიერ გატარებული ქმედებებიდან პანდემიასთან გამკლავებისთვის ყველაზე მნიშვნელოვან ღონისძიებად კი, მილენიალები სოციალიზაციასთან ასოცირებულ შეზღუდვებს ასახელებენ, როგორიცაა გასართობ-კულტურული ღონისძიებების აკრძალვა, საერთაშორისო ფრენების და ადგილობრივად კვების ობიექტებში სტუმრობის შეზღუდვა.
კვლევა ცხადყოფს რომ ახალგაზრდობა ეთანხმება მშობლების თაობას სასწავლო პროცესის ჩვეულ რეჟიმში ჩატარების შეზღუდვასთან დაკავშირებით და ასევე რთულად გადააქვს კომენდანტის საათის დაწესება, რაც ამ თაობაში აქტიური ღამის ცხოვრებას უკავშირდება. ამასთან 18-დან 34 წლამდე ახალგაზრდები აღნიშნულ შეზღუდვას აფასებენ როგორც ნაკლები მნიშვნელობის მქონეს პანდემიასთან ბრძოლის პროცესში, ისევე როგორც საქალაქთაშორისო ტრანსპორტის და ზამთარში მთის კურორტებზე დაწესებულ შეზღუდვებს, აღნიშნული შეფასება ცხადყოფს, რომ ახალგაზრდები დასახელებულ სამ შეზღუდვას აუცილებლობად არ თვლიან და მათი გაუქმების მაღალი მოლოდინი აქვთ. მათი აზრით პანდემიასთან გამკლავების აქტიურ ფაზაში მნიშვნელოვანია შეზღუდვები შეეხოს გასართობ და კულტურულ ღონისძიებებზე დასწრებას, საერთაშორისო ფრენებს და სასწავლო დაწესებულებებს.
საქართველოს მთვარობა უკვე აანონსებს შეზღუდვების დამატებით შემსუბუქებას, სავარაუდოდ ქვეყნის მონაცემი სიმკაცრის ინდექსის რუკაზე მარტის თვიდან შეიცვლება.
* გამოკითხვა ჩატარდა შემთხვევითი შერჩევის გზით 414 ზრდასრულ თბილისის მოსახლეს შორის, 2021 წლის 16-18 თებერვალს. გამოყენებული მეთოდი – სატელეფონო გამოკითხვა. მონაცემთა სტატისტიკური ცდომილება საშუალოდ არ აღემატება 4.9%-ს.
Covid 19-ის პანდემიამ მნიშვნელოვანი გავლენა მოახდინა ადამიანების ცხოვრების სტილზე და ფინანსურ მდგომარეობაზე. 2020 წლის ბოლოს, დეკემბერში ჩატარებული კვლევის მიხედვით გამოკითხული რესპონდენტების 60%-ს აზრით, მათი ოჯახების ფინანსური მდგომარეობა გაუარესდა. რესპონდენტების 34% ფიქრობს, რომ მათი ფინანსური მდგომარეობა არ შეცვლილა, ხოლო 3%-სთვის გაუმჯობესდა.
ხარჯების შემცირება შეინიშნება ყოველთვიური დანახარჯების ჭრილშიც, პანდემიის პერიოდში რესპონდენტების უმრავლესობა 47% ახლა უფრო ნაკლებს ხარჯავს, ვიდრე პანდემიამდე. 30% ახლაც იმდენს ხარჯავს, როგორც პანდემიამდე ხოლო გამოკითხულთა 23% ახლა უფრო მეტს ხარჯავს, ვიდრე პანდემიამდე.
აღსანიშნავია, რომ რესპონდენტების უმრავლესობა 34%, ახლა უფრო მეტს საკვებ და სასმელ პროდუქტებზე ხარჯავს. რესპონდენტების 27% უფრო მეტს საოჯახო მოხმარების (ქიმია, ჰიგიენა, თავის მოვლის საშუალებები) საქონელზე ხარჯავს, ხოლო რაც შეეხება ჯანდაცვის მიმართულებით (ექიმი, ანალიზები, მედიკამენტები) გამოკითხული რესპონდენტების 27% ხარჯავს უფრო მეტს. ზრდის მიზეზად უმრავლესობა 75% პროდუქტის გაძვირებას ასახელებს.
ყოველი მეორე თბილისელი ახლა უფრო ნაკლებს ხარჯავს ტრანსპორტზე (მგზავრობა, საწვავი). რაც შეეხება მსხვილ შენაძენებს (ბინა, აგარაკი, ავეჯი, ავტომობილი, საოჯახო ტექნიკა), ათიდან ექვსი პოტენციური მყიდველი, თავს იკავებს მსხვილი შენაძენის გაკეთებისგან.
გამოკითხვა ჩატარდა შემთხვევითი შერჩევის გზით 403 ზრდასრულ თბილისის მოსახლეს შორის, 2020 წლის 11-13 დეკემბერს მონაცემთა სტატისტიკური ცდომილება საშუალოდ არ აღემატება 4.9%-ს. გამოყენებული მეთოდი – სატელეფონო გამოკითხვა.
2020 წელს პანდემიის პირობებში, თბილისელების ქცევა სხვადასხვა აქტივობების კუთხით მნიშვნელოვნად შეიცვალა. ჩვენ დავინტერესდით 2020 წლის 14-15 მარტის მონაცემთან შედარებით რა ფორმით შეიცვალა ქცევა შეზღუდვების გამკაცრების ფონზე.
2020 წლის დეკემბერში ჩატარებული კვლევის მიხედვით, გამოკითხული რესპონდენტების უმრავლესობამ შეცვალა ქცევა სხვადასხვა მიმართულებით, მაგალითად: რესპონდენტების 51%-მა შეამცირა და მათ შორის 12% საერთოდ აღარ იყენებს ნაღდ ფულს; პარკებში და სკვერებში სიარული შეწყვიტა 36%-მა; რაც შეეხება ფიზიკურ აქტივობას (ვარჯიში სახლში, ქუჩაში, სტადიონზე) გამოკითხული რესპონდენტების მხოლოდ 22% აღარ ახორციელებს.
2020 წლის მარტში ჩატარებული კვლევის მიხედვით სტუმრად სიარული გამოკითხული რესპონდენტების 40%-მა ხოლო, 2020 წლის 11-13 დეკემბრის მონაცემის მიხედვით რესპონდენტების 55%-მა შეწყვიტა. შესაბამისად, სახლში სტუმარს მარტის მონაცემის მიხედვით 36%, ხოლო დეკემბრის მონაცემის მიხედვით 56% აღარ ეპატიჟება.
რაც შეეხებადაბადების დღეებზე და პანაშვიდებზე სიარულს 2020 წლის დეკემბრის მონაცემის მიხედვით კიდევ უფრო შემცირდა. მარტში 43%, ხოლო დეკემბერში ჩატარებული კვლევის მიხედვით, რესპონდენტების 60% უფრო ნაკლებად ან საერთოდ აღარ ახორციელებს აღნიშნულ აქტივობას.
*გამოკითხვა ჩატარდა შემთხვევითი შერჩევის გზით 403 ზრდასრულ თბილისის მოსახლეს შორის 2020 წლის 11-13 დეკემბერს. მონაცემთა სტატისტიკური ცდომილება საშუალოდ არ აღემატება 4.9%-ს. გამოყენებული მეთოდი – სატელეფონო გამოკითხვა.
საინტერესოა ახალ რეალობაში როგორია თბილისელების საახალწლო განწყობა პანდემიის პირობებში. რესპონდენტებს ვთხოვეთ შეეფასებინათ მათი შეგრძნება 10 ქულიან სკალაზე, სადაც „0“ ნიშნავს „საერთოდ არ მაქვს საახალწლო განწყობა“ ხოლო „10“ – „ძალიან მაღალი საახალწლო განწყობა მაქვს“.
2020 წლის 11-13 დეკემბრის მონაცემის თანახმად, თბილისელების საახალწლო განწყობის მაჩვენებელი 5.15 ქულას შეადგენს. გასულ წელთან შედარებით გამოკითხულთა რესპონდენტების 66%-ს უფრო ნაკლებად აქვს საახალწლო განწყობა ხოლო 10%-ს უფრო მაღალი.
დეკემბერში ჩატარებული კვლევის მიხედვით, გასულ წელთან შედარებით საახალწლო სამზადისი და ქცევა მნიშვნელოვნად შეიცვალა. გამოკითხული რესპონდენტების 61% საახალწლო სუფრის მომზადებაზე უფრო ნაკლებს დახარჯავს ვიდრე გასულ წელს, ასევე გამოკითხულთა 43% უფრო ნაკლებს დახარჯავს საახალწლო საჩუქრებზე და 32%-საახალწლო დეკორაციებზე.
*გამოკითხვა ჩატარდა შემთხვევითი შერჩევის გზით 403 ზრდასრულ თბილისის მოსახლეს შორის 2020 წლის 11-13 დეკემბერს. მონაცემთა სტატისტიკური ცდომილება საშუალოდ არ აღემატება 4.9%-ს. გამოყენებული მეთოდი – სატელეფონო გამოკითხვა.
კორონავირუსი, რომელმაც აგერ უკვე მესამე თვეა მოიცვა და თავდაყირა დააყენა მთელი სამყარო, მნიშვნელოვანი გამოწვევების წინაშე აყენებს საქმიანობის პრაქტიკულად ყველა სფეროს. სხვადასხვა პროფესიის ადამიანები უკვე ალაპარაკდნენ იმაზე, რომ პანდემიამ შეცვალა გარემო და თამაშის წესები არა მხოლოდ მიმდინარე პერიოდში. ელიან, რომ ჯერ კიდევ ბოლომდე ამოუცნობმა ვირუსმა შეიძლება სამუდამოდ შეცვალოს ადამიანების ზოგიერთი ქცევა და ყოველდღიური ცხოვრების წესი.
ახალმა რეალობამ ბიზნესისგან მოითხოვა სრულიად განსხვავებული პასუხები თითქოს უკვე კარგად ნაცნობ, არაერთხელ პასუხგაცემულ კითხვებზე, მარკეტინგი კი, როგორც მედიატორი ბიზნესსა და მოხმარებელს შორის, ერთ-ერთი პირველი აღმოჩნდა „ფრონტის წინა ხაზზე“. ვარაუდობენ, რომ კორონავირუსი შექმნის მარკეტინგის როლისა და მიდგომების განახლების საჭიროებას, რათა ფორსმაჟორულ რეჟიმში კომპანიებმა უკეთ იგრძნონ მომხმარებლის გულის ფეთქვა და საჭიროებები; არა მხოლოდ უპასუხონ მათ მოთხოვნებს, არამედ თავად შექმნან ეს მოთხოვნა და მართონ ის.
თემის აქტუალობიდან გამომდინარე, „ეისითიმ“ მარკეტინგის გამოწვევებსა და სამომავლო ტენდენციებზე სასაუბროდ სხვადასხვა სექტორში დასაქმებულ პროფესიონალ მარკეტერებს მოუყარა თავი. რა შეცვალა კორონავირუსმა? რა გახდა ტენდენცია სექტორში და რამ დაკარგა აქტუალობა? როგორ მოერგნენ კომპანიები ახალ რეალობას? რა ახალი საჭიროებები გაუჩნდა მომხმარებელს? როგორ შეიცვლება მისი ქცევა მომავალში და რა გზით შეეცდება საჭიროებების დაკმაყოფილებას? - დისკუსია ძირითადად, ამ საკითხების გარშემო წარიმართა.
შეხვედრას ონლაინ ფოკუსური ჯგუფის ფორმა ჰქონდა და მასში ისეთი განსხვავებული სფეროების წარმომადგენლები მონაწილეობდნენ, როგორებიც არის საბანკო და სათამაშო ბიზნესი, საკვები პროდუქტების გაყიდვები და სასტუმროს საქმე. მათთვის, ვისაც ქართულ მარკეტინგთან აქვს საქმე, უცხო ნამდვილად არ იქნება დავით ბირმანის, ნინო ეგაძის, კატია აბსანძის, მიშა ქურდაძის, ლაშა გოგუას და ხათუნა მამადაშვილის სახელები. ცხადია, ერთ დისკუსიაში ვერ შევძლებდით ყველა საინტერესო რესპონდენტის ჩართვას, მაგრამ მიდგომამ უზრუნველყო სფეროს პროფესიონალების შერჩევა სრულიად განსხვავებული სექტორებიდან, მაქსიმალურად მრავალფეროვანი მოსაზრებების მისაღებად. სტატია მოკლედ მიმოიხილავს დისკუსიის შედეგებს ახალი რეალობის შესაძლებლობებსა და გამოწვევებზე, რომელშიც მარკეტინგის სფერო აღმოჩნდა.
მარკეტერების აზრით, დღეს ისე, როგორც არასდროს, მნიშვნელოვანია „მარკეტინგი დარჩეს რელევანტური და მინიმუმამდე დაიყვანოს „ბულშითი“ კომუნიკაციაში“; მოერგოს აუცილებელ მოთხოვნებს, მაგრამ არ გახდეს ხელოვნური და არ დაკარგოს მომხმარებელთან კავშირი. ამავდროულად, დღეს მარკეტინგს უწევს ახსნას და ფინანსურად დაასაბუთოს ყოველი ქმედების მიზანშეწონილება.
შექმნილი ვითარებიდან გამომდინარე, მარკეტინგის ერთ-ერთ მთავარ გამოწვევად მარკეტერები მის სწრაფ დიჯიტალიზაციას ასახელებენ და აღნიშნავენ, რომ რამდენად კარგად გაუმკლავდებიან სხვადასხვა სექტორები ამ გამომწვევას, მნიშვნელოვნად არის დამოკიდებული მათ წინა გამოცდილებაზე და, ზოგადად, ბიზნესის სპეციფიკაზე, მისი საქმიანობის დიჯიტალიზაციის ხარისხზე. მაგალითისთვის, საბანკო სექტორი ამ თვალსაზრისით უფრო წინწასული აღმოჩნდა, საკვები პროდუქტების სექტორში კი აქტუალურ პრობლემად რჩება ონლაინ სივრცეში სწრაფი გადასვლა (ე.წ. delivery სერვისების სიმცირე, მარაგების მოუწესრიგებელი მართვა და სხვა). იმ სექტორებში, სადაც დიჯიტალიზაცია პროცესის ორგანული ნაწილია, ამას არ გამოუწვევია მარკეტინგული სტრატეგიების მნიშვნელოვანი გადახედვა და ცვლილება. თუმცა, თავის მხრივ, დიჯიტალიზაცია მარკეტერებმა საკმაოდ რთულ პროცესად განიხილეს, რომელიც კონკრეტულ ექსპერტიზას საჭიროებს და ამ თვალსაზრისით შედარებით ნაკლებად გამოცდილ კომპანიებს შესაბამისი რესურსის გაძლიერების საჭიროების წინაშე აყენებს. როგორც არაერთხელ აღნიშნეს დისკუსიისას, „დიჯიტალი არ არის მხოლოდ ფეისბუქზე „დაბუსტვა“.
„მომხმარებლის ქცევა შეიცვლება, რასაც ბიზნესმა უნდა უპასუხოს და ადაპტაცია შესაბამისად უნდა მოახერხოს, რისთვისაც დასჭირდება ადამიანური რესურსი. დღეს ეს არის პრობლემური. და ვფიქრობ, რომ ეს პერიოდი ძალიან კარგია ბიზნესებისთვის, რომ აი, ეს პაუზა გამოიყენონ იმისთვის, რომ მოახდინონ ადაპტაცია... თუ ვნახავთ, რომ მომხმარებელი ითხოვს დიჯიტალს, მიაწოდე დიჯიტალი. უბრალოდ, ამას ცოდნა უნდა, როგორ უნდა მიაწოდო დიჯიტალი.“ [ლაშა გოგუა, „ევროპაბეთი“]
კიდევ ერთი ახალი რეალობა, რომელზეც მარკეტერები საუბრობენ, იმის მოთხოვნაა, რომ მარკეტინგი იყოს უფრო რაციონალური, ვიდრე ემოციური. თავის მხრივ, დიჯიტალიზაციამ ხელი შეუწყო იმას, რომ მარკეტინგი ახლა უფრო მეტად არის რიცხვები, ვიდრე აქამდე ყოფილა, რადგან ეფექტიანობის გაზომვა დიჯიტალიზაციის პირობებში უფრო უკეთ არის შესაძლებელი. მარკეტერები თვლიან, რომ მარკეტინგის როლი ხდება უფრო პრაქტიკული და მისგან უფრო ხელშესახები სარგებლის მოტანას ელიან.
„ტელერეკლამის ეფექტურობის გაზომვა 20 წელია ამ ქვეყანაში რთული ამოცანაა და დიჯიტალში ეს, ასე თუ ისე, უფრო მარტივია. მე მგონია, რომ ახლა ზუსტად ის დრო დგება, როცა მარკეტინგი უნდა ალაპარაკდეს ციფრებით, ბევრად უფრო მეტად, ვიდრე აქამდე ყოფილა... ყველა ეს საიმიჯო კამპანიები და ემოციაზე მოთამაშე ნაბიჯები, რომლებიც დამფუძნებელსაც და კლიენტსაც ერთნაირად შეიძლება სიამოვნებდეს, მინიმუმამდე დადის ამ პერიოდში და უმეტესად აქტიურდება „სეილების“ პირდაპირი მხარდამჭერი ფუნქციები.“ [დავით ბირმანი, „თიბისი“, საქართველოს ფეხბურთის ფედერაცია, დომენები.ჯი]
მარკეტინგის დიჯიტალიზაცია ეტაპობრივად ხდებოდა პროდუქტის დიჯიტალიზაციის გარეშეც, თუმცა ახლა მარკეტერები საუბრობენ თავად ბიზნესის, „პროდუქტების დაჩქარებულ დიჯიტალიზაციაზე“; ონლაინ სივრცეში გადასვლაზე, როგორც გარკვეულწილად, შეუქცევად პროცესზე. მართალია, ოფლაინ ვაჭრობის სრულად ონლაინით ჩანაცვლებას ნაკლებად ელიან, მაგრამ ერთსულოვანნი არიან იმაში, რომ ონლაინ ვაჭრობის კომპონენტი ყველა სექტორში გაძლიერდება. ამას მოწმობს მათი დაკვირვება იმის თაობაზეც, რომ მკვეთრად გაზრდილია მიმართვიანობა ონლაინ მაღაზიების შექმნასა და ვებგვერდზე სრულიად ახალი ტიპის ფუნქციონალზე.
ტრანსფორმაციული პერიოდი ბიზნესებისთვის შეიძლება გულისხმობდეს უფრო რადიკალურ ცვლილებებს - საქმიანობის გაფართოებას ან პროფილის გადახედვას. პანდემიის პირობებში საუკეთესოდ ადაპტირებული ბიზნესის მაგალითად მარკეტერებმა არაერთხელ დაასახელეს „გლოვო“ და „ვოლტი“, რომლებიც მაქსიმალურად მოერგნენ მომხმარებლის საჭიროებებს (თუნდაც გარკვეული ტექნიკური ხარვეზებით). მარკეტერების აზრით, აღნიშნულმა ბიზნესებმა მაქსიმალურად შეძლეს შესაძლებლობების გამოყენება - არა მხოლოდ გადარჩენაზე იზრუნეს, არამედ კრიზისულ პერიოდში გაამრავალფეროვნეს შეთავაზებები და სახლში დარჩენილებს მშველელებად მოევლინენ. უფრო რადიკალური ცვლილების მაგალითი კი მომავალში შეიძლება ზოგიერთი კვების ობიექტი აღმოჩნდეს, რომლებმაც შეიძლება გააძლიერონ მიტანის სერვისი და საერთოდ უარი თქვან ადგილზე დარბაზის/ფართის გამოყენებაზე. მარკეტინგის როლი ასეთ შემთხვევებში ბაზრის მოთხოვნების კანით შეგრძნებასა და პროგნოზირებაშია.
კორონავირუსით გამოწვეულმა ცვლილებებმა ბიძგი მისცა კომპანიებს, სწრაფად მოეხდინათ გადაწყობა ციფრულ პლატფორმებზე, გაეკეთებინათ სწორება ელექტრონულ კომერციაზე. თუმცა, მარკეტერებმა ეს რეაქცია შეაფასეს როგორც, გარკვეულწილად, დაგვიანებული, გარედან იძულებით ნაკარნახევი. მათი აზრით, ელექტრონული კომერციის დაუფასებლობამ და დიჯიტალიზაციის პროცესის გადავადებამ ბიზნესს წლები დააკარგვინა. განსაკუთრებით კრიტიკულად განწყობილი რესპონდენტების აზრით, ამ თვალსაზრისით მარკეტერებმა შესაძლებლობებზე რეაგირება და „განგაშის ატეხვა“ მნიშვნელოვნად დააგვიანეს მაშინ, როდესაც აღნიშნული მოთხოვნის შექმნა წლების წინ თავადვე შეეძლოთ.
„ვფიქრობ ბევრ სექტორში მარკეტინგმა რეალობაზე რეაგირება დააგვიანა. გაციფრულების გამოწვევა COVID-ამდეც ცხადი იყო, თუმცა ბევრმა ბიზნესმა და ბევრმა მარკეტერმაც ტრადიციულ ფორმატში დარჩენა ამჯობინა. მაგალითისთვის: ვხედავთ როგორი ტემპით ვითარდება ელ-კომერციის სერვისის მოხმარება, ეს სერვისი აქამდეც ხელმოსაწვდომი იყო თუმცა ბევრ კომპანიას არათუ ელექტრონული გაყიდვა და მიწოდება , ვებგვერდიც არ ჰქონდა პრიორიტეტში. ერთი დაკვირვება ისიცაა, რომ სექტორის მოთამაშე თავად უნდა ავითარებდეს თავის სექტორს, საგანმანათლებლო და ინოვაციური როლი ყველა მოთამაშეს აკისრია. ცოტა მივიწყებული იყო ის ინსაითები და სიგნალები, რომელსაც ბაზარი აშკარად აგზავნიდა და მხოლოდ კრიზისთან შეჯახების დროს მოხდა ბევრ რამეზე რეაგირება.“ [ნინო ეგაძე, თიბისი]
მარკეტინგის სფეროს პროფესიონალები თავად მარკეტინგის როლის, შიდაორგანიზაციული ფუნქციის გადააზრებაზე საუბრობენ. ეს მათთვის თანამედროვე მარკეტინგის ერთ-ერთი მთავარი გამოწვევა და ამავდროულად, გარდაუვალი შედეგია. მარკეტინგი დღეს უფრო მეტად გახდა ორგანიზაციული სტრუქტურის ნაწილი, გაიფართოვა ამოცანები და, გარკვეულწილად, ჩაერთო „აღსრულების“ პროცესებშიც. მარკეტინგი აღარ არსებობს სხვა ორგანიზაციული ერთეულებისგან დამოუკიდებლად. მას სულ უფრო ხშირად უწევს საკუთარ თავში გააერთიანოს მომხმარებლის გამოცდილებაც, ბრენდიც, მენეჯმენტიც, ციფრული და არა ციფრული კომუნიკაციის მართვაც; ის აღარ უყურებს მოვლენებს „ვიწრო მარკეტინგულ ჭრილში“ და უფრო ფართო სურათის ნაწილია. მარკეტერები მარკეტინგს სულ უფრო მეტად განიხილავენ, როგორც უფრო ფუნქციურსა და ქმედითს სხვა განყოფილებებთან მჭიდრო კავშირში. ამ თვალსაზრისით, ერთ-ერთ ყველაზე სერიოზულ გამოწვევად კომპანიებისთვის შეიძლება პროფესიონალი და მულტიფუნქციური კადრების მოძიება იქცეს. იმისდა მიხედვით, როგორი იქნება შესაბამისი კადრების მომზადების დონე ბაზარზე, კომპანიები მიიღებენ გადაწყვეტილებას, რა კომპეტენციები განავითარონ საკუთარ ბაზაზე და რა სერვისები იყიდონ.
„შეიცვლება რეალურად მარკეტინგის როლი კომპანიაში... იყვნენ კომპანიები, რომლებსაც თუნდაც დიჯიტალი არ ესმოდათ, თუნდაც არ ესმოდათ მარკეტინგი რას აკეთებდა. რა უნდა კაცო ფეისბუქში „ინბოქსში“ პასუხის გაცემასო?! არიან კომპანიები, სადაც მარკეტინგი და „სეილი“ ერთად ვერ მუშაობს, არადა ვერ ხვდებიან იმას, რომ ნებისმიერი დახარჯული თეთრი არის „სეილისთვის“ დიდი მხარდაჭერა. რეალურად ყველა მუშაობს კომპანიაში, ყველა დეპარტამენტს აქვს თავის მიზანი, ამიტომ ახლა ბევრად უფრო შეკრული იქნება, ფუნქცია ბევრად უფრო გაიშლება მარკეტინგის და ალბათ სხვა დეპარტამენტები ამას უფრო დააფასებენ...“ [კატია აბსანძე, „ლე მერიდიენ ბათუმი“]
თავის მხრივ, მარკეტერებისთვის რთული აღმოჩნდა იმის პროგნოზირება, თუ როგორ შეიცვლება მომხმარებელი მას შემდეგ, რაც პანდემიის ქარიშხალი გადაივლის. აღნიშნეს, რომ საამისოდ მარკეტერებს წინ ხანგრძლივი დაკვირვება ელით. თუმცა, ამ შემთხვევაშიც გამოკვეთილი აზრია, რომ მომხმარებლის „გაზრდაში“ მნიშვნელოვან როლს ბიზნესი ითამაშებს, რომელიც აჩენს მოთხოვნას და კლიენტს ინტერესს აღუძრავს.
ითვლება, რომ მომხმარებლის ქცევაში კონკრეტული ცვლილებების დასაკვირვებლად ცოტა დროა გასული. მარკეტერებისთვის პროგნოზირებას ართულებს, ერთი მხრივ, მიმდინარე პერიოდის ეიფორია, მეორე მხრივ კი, იმის წინასწარ განჭვრეტის შეუძლებლობა, რა ჩვევებს დაკარგავს მომხმარებელი და ამჟამინდელი ქცევებიდან რა შეიძლება „გადაუვიდეს ჩვევაში“. თუმცა, რასაც მარკეტერები თითქმის ეჭვგარეშე პროგნოზირებენ, არის დიჯიტალ სერვისების მოხმარების ზრდა, რასაც გამოიწვევს მათ მიმართ მეტი ნდობის გაჩენა მიმდინარე პერიოდში და, შესაბამისად, მოთხოვნის ზრდა სამომავლოდ; მოელიან, რომ გამყარდება ფულის ონლაინ ხარჯვის ქცევა. ამის შედეგი შეიძლება თითოეულმა ჩვენგანმა ყოველდღიურობაში იგრძნოს - მაგალითად, ქვითრების საჭიროების მინიმუმამდე დაყვანით, როდესაც ადამიანებისთვის კომუნალური გადასახადების ონლაინ გადახდა რუტინა გახდება. ახლა შეიძლება ეს პერსპექტივა ცოტა უჩვეულოდ მოჩანდეს, მაგრამ მის რეალისტურობას კარგად ავლენს სხვა მაგალითი უახლოესი წარსულიდან - სრულიად განსხვავებულ რეალობას მიჩვეულმა ტაქსის მძღოლებმა როგორ მიაშურეს ონლაინ აპლიკაციებს და ისინი სამუშაოს განუყრელ ნაწილად აქციეს.
„მე მგონია, რომ ეს იქნება ახალი მიქსი ონლაინის და ოფლაინის, რაც ახლა ამ წუთებში ხდება და ჩვენ თვალს ვადევნებთ. ისეთი ხალხი ეცნობა დიჯიტალს, რომელსაც ჰქონდა ბარიერი. დიჯიტალს ვინც ვიყენებთ, საერთოდ არ წარმოგვიდგენია, რომ ვიღაცა სხვა ვერ იყენებს, მაგრამ ახლა არის ისეთი კრიზისული მომენტი, დიჯიტალის შესაძლებლობებს ეცნობა ის ხალხი, რომელსაც მისი ეშინოდა, ანუ რომელთაც ჰქონდათ ბარიერი ონლაინში ფულის დახარჯვის.“ [დავით ბირმანი, თიბისი, საქართველოს ფეხბურთის ფედერაცია, დომენები.ჯი]
მარკეტერები კიდევ უფრო ფრთხილად საუბრობენ და პრაქტიკულად, ვერ პროგნოზირებენ, რა ცვლილებები შეიძლება განიცადოს მომხმარებლის ცხოვრების სტილმა. მაგალითად, გადაჭრით ვერავინ იტყვის, თვეების მანძილზე ჩვეულ გართობებზე უარის თქმამ (კონცერტებზე ან საფეხბურთო მატჩებზე დასწრება) რამდენად ერთგული შეიძლება დატოვოს მომხმარებელი ერთ დროს საყვარელი აქტივობების მიმართ. კიდევ უფრო რთულია იმაზე საუბარი, როგორ შეიცვლება მომხმარებლის მოთხოვნები არა ემოციური, არამედ უფრო რაციონალური საჭიროებების მიმართ. მაგალითად, პირისპირ ინტერაქციას მოწყურებული მომხმარებელი დაეშურება მეტ ფიზიკურ ტრენინგსა თუ სემინარზე დასწრებას, თუ უკვე გარკვეულ კომფორტად ქცეული ონლაინ სივრციდან ჩართვას და ფულის დაზოგვას ამჯობინებს. მარკეტერები მომხმარებლების ჩვევების განახლებაზე საუბრობენ, რომელიც არავინ იცის, სად მიგვიყვანს.
სამყარო კი კვლავ დაძაბულად ადევნებს თვალს კორონავირუსის გავრცელებას და პანდემიით გამოწვეულ ცვლილებებს, თუმცა ეს პერიოდი მისთვის, უამრავ სირთულესთან ერთად, ახალი შესაძლებლობებისა და ინსპირაციის წყაროდაც შეიძლება იქცეს.
*„ეისითი“ განაგრძობს შეხვედრების სერიას სხვადასხვა სფეროს პროფესიონალებთან. დაელოდეთ ჩვენს შემდეგ სტატიას ქართული ბრენდების შესახებ, რომლებიც საკუთარი პროდუქციისა და მომსახურების ექსპორტს ეწევიან.
კორპორაციული სოციალური პასუხისმგებლობა (CSR), როგორც ბიზნესწრეებისთვის, ასევე ფართო აუდიტორიისთვის ხშირი განხილვის საგანს წარმოადგენს. ეს თემა განსაკუთრებით აქტუალურია დღეს, როდესაც მსოფლიოს საერთო გამოწვევა - Covid-19-თან ბრძოლა აერთიანებს.
მთავრობები, რა თქმა უნდა, ვალდებულნი არიან, ყველაფერი გააკეთონ პანდემიასთან საბრძოლველად, ადამიანების გადასარჩენად და ამის პარალელურად, ეკონომიკის შესანარჩუნებლად. ეს მათი ძირითადი პასუხისმგებლობაა. თუმცა ამ პროცესმა აჩვენა, რომ მდგომარეობის გამოსასწორებლად მხოლოდ ოფიციალურად პასუხისმგებელი პირების ძალისხმევა არ კმარა. მაშინ, როდესაც კამპანია #დარჩისახლში თითოეული მოქალაქის პასუხისმგებლობას წინა პლანზე აყენებს, საინტერესოა, როგორია ბიზნესის როლი Covid-19-თან ბრძოლაში?! რას აკეთებენ კომპანიები, როგორც ჩვენი საზოგადოების წარმომადგენლები, საერთო საქმისთვის? ან რა შეუძლიათ, რომ უკეთ გააკეთონ?
საქართველოში კორონავირუსის გავრცელების პრევენციის მიზნით შექმნილი სპეციალური ვებგვერდის – Stopcov.ge-ის თანახმად, პანდემიასთან ბრძოლის პროცესში მაღალი სოციალური პასუხისმგებლობა საქართველოში მოქმედმა 170-მა კომპანიამ გამოავლინა. Covid-19-ის პრევენციისთვის შექმნილ ფონდში ჩარიცხული თანხების მოცულობა 131 მილიონ ლარს აღემატება. ეს უდავოდ დასაფასებელი ნაბიჯია, თუმცა ქართულ კომპანიებს სოციალური პასუხისმგებლობა მხოლოდ ამ ფორმით არ გამოუხატავთ. მათგან საკმაოდ ბევრმა სოციალური პასუხისმგებლობა სხვა მხრივაც გამოავლინა – მათ შორის იყო, როგორც პროფილური აქტივობები (მაგალითად, ექიმების საწვავით ან საკვებით მომარაგება; სესხების რესტრუქტურიზაცია და ა.შ.), ასევე არაპროფილური მიმართულებები. დასანანია, რომ რიგ შემთხვევებში, არასაკმარისი კომუნიკაციიდან გამომდინარე, ინფორმაციამ გარკვეული კომპანიების სოციალური პასუხისმგებლობის მქონე ნაბიჯების შესახებ ვერ მიაღწია მომხმარებლის ყურამდე. ამით კი კომპანიებმა ორმხრივ სარგებლიანობაზე დაფუძნებული დადებითი რეპუტაციის დამკვიდრების შესაძლებლობა დაკარგეს.
ამასთან, გასათვალისწინებელია, რომ ქართველი საზოგადოება, მათ შორის კონკრეტული ბრენდების მომხმარებლები, საკმაოდ კრიტიკულად არიან განწყობილნი მსხვილი კომპანიების მხრიდან გამოჩენილი სოციალური პასუხისმგებლობის, მათი საქველმოქმედო საქმიანობის ინტენსივობის მიმართ. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, მომხმარებლები ბიზნესს სამოქალაქო თვითშეგნების უფრო მაღალ სტანდარტებს უწესებენ, ვიდრე კომპანიების დიდ ნაწილს წარმოუდგენია.
ჩვენ ხშირად ვესაუბრებით მომხმარებლებს სხვადასხვა სფეროს ლიდერი კომპანიების იმიჯისა და მათი ზოგადი საქმიანობის შეფასების მიზნით, ფოკუსური ჯგუფების, სატელეფონო თუ პირისპირ გამოკითხვის ფარგლებში (შენიშვნა: პირისპირ გამოკითხვის ფორმა, ეი-სი-თიში სრულად ჩანაცვლდა სატელეფონო გამოკითხვის მეთოდით, Covid-19-ით გამოწვეული ახალი დღის წესრიგიდან გამომდინარე) და აი, რას ამბობენ ისინი:
,,ვცდილობ, ისეთ კომპანიასთან ვიყო და ვითანამშრომლო, რომელსაც აქვს დიდი სოციალური პასუხისმგებლობა და რაღაცით მაინც ქართველობას ეხმარება, ცდილობს, წინ წამოსწიოს და გააუმჯობესოს.“ [ქალი, 26 წლის]
„კომერციული ორგანიზაციები მოკლებულნი არიან რაღაც იდეას. ცხადია, მათი ძირითადი იდეაა, გამოიმუშაონ, რაც შეიძლება, მეტი დოვლათი, მატერიალური სიკეთე, მაგრამ გარკვეულწილად არ უნდა დაგვავიწყდეს სოციალური პასუხისმგებლობა.“ [კაცი, 37 წლის]
კომპანიის მხრიდან სოციალური პასუხისმგებლობის საბაზისო საფეხურების დაკმაყოფილებასთან ერთად, ბრენდის რეპუტაციის მნიშვნელოვან კომპონენტად განიხილება მის მიერ ფართო საზოგადოებისთვის მოტანილი სხვა სარგებელიც სოციალური პასუხისმგებლობის საბაზისო საფეხურებად მიიჩნევა:
ბიზნესის სოციალური პასუხისმგებლობის ზედა საფეხურები კი უფრო ფართო, გლობალურ პასუხისმგებლობას აკისრებს კომპანიებს, როგორც ჩვენი საზოგადოების წარმომადგენლებს. ამგვარ მიდგომას ბიზნესის სამოქალაქო თვითშეგნებას ან იმავე კორპორაციულ მოქალაქეობასაც უწოდებენ, რაც გულისხმობს იმ სოციუმის ეკონომიკური, ეკოლოგიური და სოციალური მდგომარეობის გაუმჯობესებაზე ზრუნვას, რომელშიც ბიზნესი აღმოცენდა, ან/და რომელთანაც აქვს შეხება სხვა ფაქტორების გათვალისწინებით. ქართულ რეალობაში, მცირე სამოქმედო არეალიდან გამომდინარე, ამგვარ სოციუმად მიიჩნევა მთელი ქვეყანა და მისი მცხოვრებლები. შესაბამისად, ბიზნესის გამოწვევაა, შესთავაზოს საზოგადოებას იმ ტიპის ქმედება, რომელიც თვალნათელი და ამასთანავე, სარგებლის მომტანი იქნება მთლიანად ქართველი საზოგადოებისთვის, ან მისი რომელიმე ჯგუფისთვის.
აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ ქართული კომპანიების მიერ განხორციელებულ სოციალური პასუხისმგებლობის პროექტებთან მიმართებით მომხმარებელთა მეხსიერება საკმაოდ მწირია და უმეტესად საქველმოქმედო პროექტებით შემოიფარგლება. ამას ემატება ქვეყანაში შექმნილი მძიმე სოციალური ფონიც, რის გამოც მომხმარებლები CSR აქტივობათა სასურველ მიმართულებად, პირველ რიგში, ქველმოქმედებას და უფრო კონკრეტულად, ისეთ ფაქიზ თემებს ასახელებენ, როგორიცაა ონკოპაციენტების მკურნალობის დაფინანსება, სოციალურად დაუცველი ოჯახების ან მიუსაფარი ბავშვების დახმარება. საზოგადოების მაღალი მგრძნობელობიდან და გადაუდებელი საჭიროებიდან გამომდინარე, ამავე კატეგორიას შეგვიძლია მივაკუთვნოთ კორონავირუსის პრევენციის ფონდში თანხის გადარიცხვაც.
თუმცა რესპონდენტები ცალკე გამოყოფენ გრძელვადიანი ეფექტის მქონე კამპანიების აუცილებლობას ისეთ სფეროებში, რომლებიც უფრო დიდი სარგებლის მომტანი იქნება ქვეყნისა და საზოგადოებისთვის. ასეთად მიიჩნევა განათლების, ტექნოლოგიების და ეკონომიკის განვითარების კუთხით ინვესტირება. ქართულ რეალობაში ეკონომიკის განსაკუთრებით მგრძნობიარე მიმართულებებს წარმოადგენს ტურიზმი და სოფლის მეურნეობა.
გასათვალისწინებელია, რომ ბიზნესის სოციალური პასუხისმგებლობის ფარგლებში განხორციელებული ან დაგეგმილი ღონისძიებები აკმაყოფილებდეს საბოლოო შემფასებლების, მომხმარებლების მიერ განსაზღვრულ სამ ძირითად კრიტერიუმს:
1. დიდი მიზანი – მნიშვნელოვანია კომპანიების მატერიალური და სხვა რესურსების მობილიზება ისეთი ინიციატივებისთვის, რომლებიც მართლაც დიდ, აქტუალურ სარგებელს უკავშირდება. ჩვენს რეალობაში კორონავირუსთან და მის თანმდევ სირთულეებთან გამკლავება უდავოდ ასეთ გამოწვევას წარმოადგენს.
2. განგრძობადობა – მომხმარებლები ეყრდნობიან მოსაზრებას, რომ ჭეშმარიტი სოციალური პასუხისმგებლობის და სულისკვეთების მქონე კომპანიები არაერთჯერად, თანმიმდევრულ კამპანიებს ეწევიან და მათი ეთიკურობა დრომ გამოსცადა. აღნიშნულის გათვალისწინებით, საზოგადოებისთვის ერთჯერად დონაციებზე უფრო დამაჯერებელი შეიძლება აღმოჩნდეს კონკრეტული გამოწვევის (ამ შემთხვევაში: Covid-19-ის, ან მისით გამოწვეული ერთი რომელიმე პრობლემის) საპასუხოდ შემუშავებული ერთიანი სტრატეგია და შესაბამის ქმედებათა ჯაჭვი, რომელიც კომპანიების მხრიდან, ფინანსურის გარდა, ინტელექტუალური, ფიზიკური და დროის რესურსის გამოყოფას გულისხმობს და მათ გრძელვადიან განზრახვაზე მიანიშნებს.
3. კომპეტენციასთან თანხვედრა – მესამე სასურველი, მაგრამ არასავალდებულო კრიტერიუმი გულისხმობს, რომ კომპანიის მიერ არჩეული კორპორაციული სოციალური პასუხისმგებლობის ღონისძიებები ეხმიანებოდეს მის სფეროს, კომპეტენციას, ან ეხებოდეს საზოგადოების იმ წევრებს, რომლებთანაც აღნიშნულ ორგანიზაციას მეტი კონტაქტი აქვს. არსებულ ვითარებაში იკვეთება კერძო სამედიცინო დაწესებულებების, ფარმაცევტული და სადაზღვევო კომპანიების სოციალური პასუხისმგებლობის წარმოჩენის შესაძლებლობები. თუმცა, ბუნებრივია, სხვა კომპანიებსაც შეუძლიათ დადონ თავიანთი წილი აგური საერთო საქმეში და ეს ადრინდელზე უფრო ეფექტურად გააკეთონ, თუკი თავიანთ რესურსებს პრობლემის იმ მხარეს მიმართავენ, რომელიც მათ საქმიანობასთან მეტად იკვეთება.
Covid-19-თან ბრძოლის ფარგლებში, ჩვენი ეკონომიკის გარდაუვალი უკანდახევის გათვალისწინებით, თამამად შეიძლება ითქვას, რომ ქვეყნის ეკონომიკური სიჯანსაღის შენარჩუნება ვირუსთან გამკლავებაზე არანაკლებ მნიშვნელოვან გამოწვევას წარმოადგენს. მიუხედავად იმისა, როგორი იქნება მთავრობის და საერთაშორისო დონორების ნაბიჯები, ამ სფეროში ბიზნესის ინიციატივებს ეკონომიკის მნიშვნელოვანი წინ წამწევის როლი შეიძლება დაეკისროს. ეს შეიძლება გახდეს სწორედ ის ნიშა, რომელიც ბიზნესმა უნდა აირჩიოს იმისთვის, რათა აღნიშნული კრიზისის პირობებში უფრო ეფექტიანად შეძლოს საკუთარი პოტენციალის საზოგადოების სასიკეთოდ გამოყენება.
ავტორი: მარიამ ქავთარაძე
კვლევის მენეჯერი, კვლევა