ეს კითხვა ალბათ არაერთხელ დაგისვამთ საკუთარი თავისთვის და მეგობრებთან შეკრებილებს, ხშირად გისაუბრიათ კიდეც - როდიდან შევძლებთ მოგზაურობას? ინტერნეტში კოვიდუსაფრთხო ქვეყნების ჩამონათვალს ვამოწმებთ და წამდაუწუმ ვკითხულობთ - „ჩვენ ახლა წითელი სტატუსის მქონე ქვეყნების სიაში ვართ თუ ნარინჯისფერის?“, ქუჩაში კი, კანტიკუნტად მოსიარულე ტურისტებს მათივე სითამამით განცვიფრებულები ვაყოლებთ თვალს.

მას შემდეგ, რაც 2020 წლის მარტში COVID-19 პანდემიად გამოცხადდა, მთელი მსოფლიოს ყოველდღიურობა რადიკალურად შეიცვალა. დაღდასმულ სექტორებს შორის, ტურიზმი ერთ-ერთ ყველაზე „საშიშ“ აქტივობად დასახელდა და თუ OECD-ის კვლევას დავესესხებით, 2020 წელს მსოფლიოს მასშტაბით საერთაშორისო ტურიზმის დაახლოებით 80%-იანი ვარდნაც კი იყო ნავარაუდევი. არადა ტურიზმი, საქართველოს ეკონომიკის ზრდის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი წყაროა. ციფრებს თუ შევხედავთ, დავინახავთ, რომ 2010-2019 წლების განმავლობაში ამ სექტორიდან მიღებული შემოსავლები მშპ-ში 5%-დან 18%-მდე გაიზარდა, რამაც საგრძნობლად გაამსხვილა ბიუჯეტი. ერთია ბიუჯეტი, მეორე კი ხალხი, რომელმაც ამ სექტორში შემოსავლის წყარო იპოვა.

ტურიზმი კოვიდის დროს ტალღაზე ლივლივს ჰგავს - რეგულაციების შემცირებას მოჰყვება ხოლმე ფრენების გაზრდილი რაოდენობა, გადატვირთული სასტუმროები, რაც თითქოს მის გამოცოცხლებას მოასწავებს. თუმცა, დროდადრო გამოვლენილი ყოველი ახალი პანდემიური ტალღა, დღევანდელ მყიფე გარემოს კიდევ უფრო არასანდოს ხდის და ქვეყანას გაურკვეველ მდგომარეობაში აბრუნებს. რა გამოსავალი რჩება მაშინ, როდესაც გარემო ასეთი არასტაბილურია, ტურიზმის სექტორი კი სრულად მასზეა დამოკიდებული?

ზოგადი პასუხი ამ კითხვაზე შესაძლოა იყოს ადაპტაცია, ტურიზმის მორგება არსებულ რეალობას. თუმცა, დღეს, ტურისტად მოგზაურობა არც თუ ისე მიმზიდველად ჟღერს. ამის მიზეზია დაუცველობის შეგრძნება, კოვიდინფიცირებულთა მუდმივად ცვალებადი მაჩვენებელი, უცხო ქვეყანაში საზღვრების კვლავ ჩაკეტვის რისკები და ა.შ. ზუსტად ამ დროს, შედარებით იმედისმომცემი ხდება შიდა ტურიზმი, რომელიც გარკვეულ რისკებს უკან იტოვებს და მოკლევადიანი მოგზაურობის შესაძლებლობას იძლევა.

საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული სამსახურის ბოლო წლების (2016-2020 წ.წ.) მონაცემებზე დაყრდნობით შეიძლება ითქვას, რომ 15 წლის და უფროსი ასაკის რეზიდენტების დაახლოებით ნახევარი, ქვეყნის შიგნით პირველ რიგში მეგობრებისა და ნათესავების მოსანახულებლად მოგზაურობს. მას საგრძნობლად ჩამორჩება სხვა მიზეზებით (შოპინგი, მკურნალობა-გაჯანსაღება, ა.შ) მოგზაურთა რიცხვი. ხოლო დასვენება-გართობისთვის ადგილობრივად ჩვენი მოქალაქეების 10%-იც კი არ მოგზაურობს. მართლია, ეს რიცხვი თითქმის ორმაგდება ხოლმე ზაფხულის პერიოდში, თუმცა ფაქტია, საკუთარ ქვეყანაში დასვენებისა და გართობის მიზნით მოგზაურობა საქართველოში ძალზედ არაპოპულარულ თემად რჩება. ყოველ შემთხვევაში, ასე იყო პანდემიამდე და ასეა ახლაც, 2021 წლის პირველ კვარტალშიც. როგორც მოსალოდნელი იყო, ყველაზე აქტიურად მონახულებულ ადგილებს შორისაა - თბილისი,  ~მერეთი და აჭარის ა/რ. სხვათაშორის, პანდემიის პირობებში, წინა წლებთან შედარებით, დაახლოებით 2-ჯერ გაიზარდა (16%-მდე) აგარაკებზე დასვენების მსურველთა რიცხვი.

„მახსოვს როგორ ვამაყობდი და მომწონდა ჩემი ცხოვრების სტილი, მუდმივი მოგზაურობები და თავგადასავლები: ბერლინი, პარიზი, დაკა, ნიუ დელი, კერალა... განსხვავებული ქვეყნები, კულტურები და ამბები“, - მიყვება სალომე, რომელსაც პანდემიამდე, ქვეყნის ფარგლებს გარეთ მოგზაურობა საკმაოდ ხშირად უწევდა, - „ერთხელ, მეგობარი ჩამოვიდა ბანგლადეშიდან და დამირეკა, ცოტა ხნით შემხვდიო. მთელი საღამო, გაოგნებული მიყვებოდა რაჭაზე, სვანეთზე და კიდევ, რაღაც ტბებს ასახელებდა. დამრგვალებული თვალებით მეკითხებოდა - რაა? არ იციო?. პანდემიის დაწყებიდან რამოდენიმე თვეში მივხვდი, ახლა დადგა ზუსტად ის დრო, როდესაც მე, ჩემი ქვეყნის გაცნობა უნდა დავიწყო. გეგმა მაქვს - ამ წელს საქართველოს ყველა ეროვნული პარკი უნდა მოვიარო! ნაკრძალები, ტბები ვნახო. წყალტუბოში უკვე ვიყავი, ყაზბეგშიც. სამცხე-ჯავახეთში ტბებზე მოკალათებული უცნაური სილამაზის ფრინველებიც ვნახე და რავიცი, ახლა ჭიათურისკენ მიჭირავს თვალი“.

ეისითი დაინტერესდა, თუ რამდენად არიან წელს მზად თბილისელი დამსვენებლები, სალომეს მსგავსად, ქვეყნის შიგნით თუ მის ფარგლებს გარეთ მოგზაურობისთვის? სად აპირებენ დასვენებას და რამდენად იქონია პანდემიამ გავლენა მათ გადაწყვეტილებაზე?

კვლევამ აჩვენა, რომ 18+ მოსახლეობის 28% საერთოდ არ გეგმავს ზაფხულში დედაქალაქის დატოვებას. აქედან 9%-მა თბილისიდან გასვლაზე უარი წელს სწორედ პანდემიის გამო თქვა, რის მთავარ მიზეზებად უსაფრთხოდ დასვენების რისკები და შემოსავლის შემცირება დაასახელა. გამოკითხულთა 12%-ს კი ჯერ არ აქვს გადაწყვეტილი დაისვენებს თუ არა, რასაც უმთავრესად სამსახურს ან ფინანსების არქონას მიაწერენ.

გამოკითხულთა უმეტესობა, 60% კი მაინც განიხილავს ზაფხულში მოგზაურობას, თუმცა მათ შორის ძალზედ მწირია იმ ადამიანთა რიცხვი, რომლებიც წლევანდელი ზაფხულის საზღვარგარეთ გატარებას გეგმავს (6%). კვლევამ აჩვენა, რომ ზაფხულში ქალაქიდან გასვლის მსურველები ძირითადად 54 წლამდე თბილისელები არიან. მათ შორის, 34 წლამდე ახალგაზრდები უმთავრესად ზღვაზე ან მთაში აპირებენ დასვენებას, ხოლო 35-54 წლის ასაკის მოსახლეობისთვის თანაბარად სასურველია ზღვაზე და ოჯახის/ახლობლის აგარაკზე გატარებული შვებულება.

მოულოდნელი არ უნდა იყოს ის ფაქტი, რომ პანდემიიდან გამომდინარე, მოსახლეობის ნახევარზე მეტს საკმაოდ აერია საზაფხულო გეგმები, რაც შერჩეულ დასასვენებელ ადგილს, ხანგრძლივობას და ყველაზე მეტად, ბიუჯეტს უკავშირდება. ლოკაციის შეცვლა გამოკითხულთა მეხუთედს (20%) მოუწია, რომელთა შორის ძირითადად ის ადამიანები არიან, რომლებიც პანდემიამდე როგორც ზღვის, ასევე მთის კურორტებს სტუმრობდნენ და/ან აქტიურად მოგზაურობდნენ საზღვარგარეთ. გამოიკვეთა ისიც, რომ პანდემიის გამო გართულებული ეკონომიკური მდგომარეობის და უცხო გარემოში დიდი ხნით გაჩერების სურვილის ნაკლებობის გამო, მოგზაურთა დიდი ნაწილი გრძელვადიან მოგზაურობას მოკლევადიან დასვენებას ამჯობინებს.

მიუხედავად იმისა, რომ ვაქცინის შექმნამ პოზიტიური მოლოდინი გააჩინა საზოგადოებაში, ტურიზმის სექტორში არსებული პრობლემა დღემდე აქტუალურია როგორც საქართველოსთვის, ისე მთელი მსოფლიოსთვის. უფრო მეტიც, OECD-ის ვარაუდით, 2021 წელს კვლავ “გადარჩენის რეჟიმში” მოგვიწევს ცხოვრება და ტურიზმის ჩვეულ რეჟიმში დაბრუნება, ისევ მომავლის საკითხად დარჩება. აღნიშნულის ფონზე, სულ უფრო იმატებს ისეთი ფაქტორების მნიშვნელობა, როგორებიცაა ვაქცინებზე ხელმისაწვდომობა, ვაქცინირებულთა რაოდენობის ზრდა, შერბილებული პანდემიური ტალღების ფონზე შეზღუდვების მოხსნა და ა.შ. ეს ყველაფერი პირდაპირ კავშირშია ტურისტული პროცესების გააქტიურებასთან, რაც საციცოცხლოდ აუცილებელია ისეთი ქვეყნისთვის, როგორიც საქართველოა. ქვეყნისთვის, რომლისთვისაც ტურიზმი უმუშევრობასთან გამკლავების ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი გზაა.

[1] წყარო 1   [2] წყარო 2

*გამოკითხვა ჩატარდა 2021 წლის ივნისში, შემთხვევითი შერჩევის გზით, 411 სრულწლოვან თბილისელთან. გამოყენებული მეთოდი  სატელეფონო ინტერვიუ. მონაცემთა  სტატისტიკური ცდომილება არ აღემატება 4.9%-ს.  

2002 წელს, წიგნისა და კითხვის პოპულარიზაციის მიზნით, UNESCO-მ ფართომასშტაბიანი პროექტი დაიწყო – „წიგნის მსოფლიო დედაქალაქი“, რომლის დროსაც ყოველწიურად სახელდება ერთი კონკრეტული ქალაქი და მას წიგნის მსოფლიო დედაქალაქის სტატუსი ენიჭება. 2021 წლის 23 აპრილს, ეს საპატიო სტატუსი ჩვენი დედაქალაქისთვის ამოქმედდა, რომლის შედეგადაც ზუსტად 1 წლის განმავლობაში, თბილისი წიგნის მსოფლიო დედაქალაქად გადაიქცევა.

მსოფლიო პანდემიის ფონზე, ყველა ვთანხმდებით იმაზე, რომ კორონა გარკვეულწილად დაგვეხმარა ჩვენთვის პრიორიტეტული საკითხების წინა პლანზე წამოწევაში. თითოეული ჩვენგანი სხვადასხვაგვარად ვცდილობთ მომატებული სტრესული ფონის დაბალანსებას შედარებით სასიამოვნო აქტივობებით, რომლის არჩევანი პანდემიამ საკმაოდ შეამცირა. საბედნიეროდ, წიგნების კითხვა იმ აქტივობების მცირე ჩამონათვალში შედის, რომელიც ცოდნის მიღებასთან ერთად, განტვირთვის შესანიშნავი საშუალებაა.

თუ ვამბობთ, რომ პანდემიამ ბევრი ჩვენთაგანის ცხოვრება შეცვალა, ლოგიკურად ჩნდება კითხვა – იქონია თუ არა მან გავლენა წიგნის კითხვაზეც?! რეალურად, შეუწყო თუ არა ხელი გამოთავისუფლებულმა დრომ ჩვენს საზოგადოებაში კითხვის გააქტიურებას თუ პირიქით, მოზღვავებულმა სტრესმა პასიურ მკითხველებად გვაქცია?!

„მკითხველთა ჩვევის ცვლილების სისტემატიური კვლევა არსებული პრაქტიკაა მსოფლიოს მასშტაბით. საქართველოს ბაზარზეც აუცილებელია მუდმივი მონიტორინგი ამ მიმართულებით, რადგან მიღებული ინფორმაცია საფუძველია წიგნის ბაზრის სწორი მიმართულებით განვითარებისთვის. ეს საკითხი განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია პანდემიის პირობებში, რომელმაც საგამომცემლო ინდუსტრიაში სიღრმისეული ცვლილებები მოახდინა.“ – აცხადებს „ქართული წიგნის გამომცემელთა და გამავრცელებელთა ასოციაციის“ აღმასრულებელი დირექტორი თინათინ ბერიაშვილი. 

სწორედ „წიგნის გამომცემელთა და გამავრცელებელთა ასოციაციის“ და „მწერალთა სახლის“ ერთობლივი დაკვეთით, კომპანია ეისითიმ ქართული წიგნის ბაზრის მასშტაბური კვლევა ჩაატარა, რომლის მონაცემებზე დაყრდნობით, გარკვეული ტენდენციები გამოიკვეთა.

წიგნის კითხვა წელიწადში ერთხელ, 2-3 თვეში ერთხელ თუ ყოველდღე

2021 წლის თებერვალში ჩატარებული კვლევის თანახმად, ჩვენი საზოგადოება ზუსტად ორ თანაბარ ჯგუფად იყოფა: მოსახლეობის ნახევარი, რომელმაც 2020 წლის განმავლობაში მხატვრული თუ არამხატვრული ლიტერატურა წაიკითხა და მეორე ნახევარი, რომელმაც ვერ შეძლო თუნდაც 1 წიგნის წაკითხვა მთელი წლის მანძილზე.

შედეგების თანახმად ასევე გაირკვა, რომ მკითხველი საზოგადოების ნახევარზე მეტი (56%) მინიმუმ კვირაში ერთხელ კითხულობდა ლიტერატურას, მათ შორის 19% ამას ინტენსიურად, ყოველ დღე ახერხებდა; მაშინ, როდესაც რესპონდენტთა თითქმის მეოთხედი წიგნებს საკმაოდ იშვითად, საუკეთესო შემთხვევაში, მხოლოდ ორ-სამ თვეში ერთხელ უთმობდა დროს. აღნიშნული პასიური მკითხველები თბილისთან შედარებით კიდევ უფრო მეტია რეგიონულ ქალაქებში.

რა თქმა უნდა, საინტერესო იყო ერთ-ერთ მთავარ კითხვაზე პასუხის მიღება და იმის გაგება, შეიცვალა თუ არა პანდემიის პირობებში კითხვის სიხშირე. როგორც აღმოჩნდა, ჩვენი მკითხველი მოსახლეობის ნახევრის კითხვის ინტენსივობაზე პანდემიას გავლენა საერთოდ არ მოუხდენია, მაშინ როდესაც გამოკითხულთა მესამედმა სწორედ ეს დაასახელა კითხვის სიხშირის მომატების მიზეზად. 15%-მა კი აღნიშნა, რომ ამ პირობებში, სამწუხაროდ, უფრო ნაკლები დროის გამონახვას ახერხებს წიგნების წასაკითხად.

წლის განმავლობაში მკითხველები საშუალოდ 13 წიგნის წაკითხვას ახერხებენ (ამ სიაში ქართული და თარგმნილი ლიტერატურის შემდეგ, უმცირესობაში ხვდება უცხო ენაზე გამოცემული წიგნები), თუმცა მოსახლეობის ნახევარზე მეტი (55%) თავის წლის მაქსიმუმად 1-6 წიგნს ასახელებს. ამ კონტექსტშიც სხვაობა გვხვდება დედაქალაქსა და რეგიონების მაჩვენებლებს შორის – თბილისის მოსახლეობის მიერ წაკითხული წიგნების რაოდენობა 2-ჯერ უსწრებს რეგიონის მაჩვენებელს.

ფავორიტი ჩაკეტილ სივრცეში – მხატვრული ლიტერატურა

საინტერესოა, რა ახდენს ყველაზე დიდ გავლენას მომხმარებელზე წასაკითხი წიგნის შერჩევისას: მეგობრები? წიგნის პოპულარობა თუ სხვა რამ? გამოკითხული მოსახლეობის 46% წიგნის შერჩევისას ყველაზე მეტად ახლობლებისა და მეგობრების რეკომენდაციით ხელმძღვანელობს; 42%-თვის არანაკლებ მნიშვნელოვანია წიგნის შინაარსი და ანოტაცია, ხოლო 31% არჩევანს საყვარელ ავტორებზე აკეთებს.

როგორც კვლევამ გვაჩვენა, მოსახლეობის აბსოლუტური უმრავლესობა (86.5%) ძირითადად მხატვრულ ლიტერატურას ანიჭებს უპირატესობას, მაშინ როდესაც 13.5%- არამხატვრული ლიტერატურის მოყვარულად რჩება. ბოლო 1 წლის მანძილზე მხატვრული ლიტერატურის ყველაზე აქტიურად წაკითხვად კატეგორიებს შორისაა: თანამედროვე ლიტერატურა, კლასიკური ნაწარმოებები და დეტექტივი/ჰორორი/მისტიკა. არამხატვრული ლიტერატურიდან კი, ყველაზე დიდ ინტერესს ისტორიულ, პოლიტიკურ და კულტურ თემებზე დაწერილი წიგნები იმსახურებს.

„პანდემიას არ უმოქმედია წაკითხული ლიტერატურის არჩევანზე“ – ასე ამბობს ყოველი 10 გამოკითხულიდან 9. თუმცა, დარჩენილი 10%-თვის პანდემიამ თანამედროვე ლიტერატურის, სამეცნიერო ფანტასტიკის/ფენტეზის/უტოპიისა და დეტექტივის/ ჰორორის/ მისტიკის მიმართ გაზარდა ინტერესი.

სად ვკითხულობთ, სად ვყიდულობთ

ლოგიკურია, რომ წიგნის რეალიზაციის სხვადასხვა ობიექტებს შორის, წიგნის მაღაზიები ისევ უპირობოდ ლიდერობს. პანდემიის დაწყებამდე, მათ წლის განმავლობაში მკითხველთა 75% სტუმრობდა, რასაც საგრძნობლად ჩამოუვარდება წიგნის ფესტივალებზე დასწრების მაჩვენებელი (18%). რაც შეეხება ბიბლიოთეკებს, აქ ჩვენი მოსახლეობის აქტიურობა კიდევ უფრო დაბალია. პანდემიის პერიოდზე რომ აღარაფერი ვთქვათ, მოსახლეობის 77%-ს მის დაწყებამდეც კი არ უსარგებლია ბიბლიოთეკით, რის ძირითად მიზეზადაც დროისა და საჭიროების არქონას ასახელებენ.

საინტერესოა მოსახლეობის განწყობა უახლოეს მომავალში საკუთარი ბიბლიოთეკის განახლებასთან დაკავშირებით. შედეგების თანახმად, რესპონდენტთა 14% ნაკლებად განიხილავს ან საერთოდაც გამორიცხავს წიგნის შეძენას მიმდინარე წლის მანძილზე. თუმცა საქმე არც ისე ცუდადაა, რადგან 10-დან 6 მკითხველი (64%) მზადაა ესტუმროს წიგნის რეალიზაციის ობიექტებს, რომელთაგან ნახევარს (31%) ეს დანამდვილებით აქვს გადაწყვეტილი.

მიუხედავად იმ ტურბულენტური ზონისა, რომელშიც ახლა მთელი მსოფლიო და მათ შორის საქართველო იმყოფება, საბედნიეროდ, წიგნებზე მოთხოვნა და მისი შეძენის სურვილი კვლავ არსებობს. როგორც ირკვევა, არც ახალ ცხოვრების ტემპს მოუხდენია კითხვის ჩვევაზე მნიშვნელოვანი ნეგატიური გავლენა. თუმცა, შეუძლებელია თვალის დახუჭვა იმაზე, რომ მოსახლეობის ნახევარი წიგნების კითხვას საერთოდ ვერ ახერხებს. ეს კი, კიდევ უფრო ნათელს ხდის და მკაფიოდ მიგვანიშნებს იმაზე, რომ წიგნების კითხვის ჩვევას პოპულარიზაცია სჭირდება.

როგორც „მწერალთა სახლის“ საერთაშორისო პროექტების კონსულტანტი – ნათია ლურსმანაშვილი აღნიშნავს – „მწერალთა სახლი“ ცოცხალი ორგანიზმია, რომლის ბენეფიციარებიც არიან როგორც გამომცემლობები, ასევე მკითხველები. შესაბამისად, ბოლო წლების განმავლობაში მათი ქცევის ცვლილება (მათ შორის პანდემიის გავლენით), პირდაპირ კავშირშია ორგანიზაციის სამომავლო სტრატეგიის განსაზღვრასთან“.

გამოკითხვა ჩატარდა 2021 წლის თებერვალში, შემთხვევითი შერჩევის გზით, 1000 ზრდასრულ (16+) მოსახლესთან თბილისის, ბათუმის, ქუთაისის, თელავის, გორის და ზუგდიდის მასშტაბით. გამოყენებული მეთოდი – პირისპირი ინტერვიუ. მონაცემთა სტატისტიკური ცდომილება არ აღემატება 4.4%-ს.